ENDÜSTRİYEL TASARIM NEDİR?
“İnsan aklının ürünleri” diye kısaca tanımlanabilecek fikri haklara ilişkin mülkiyetin iki gruba ayrıldığını; birinci gruba patentleri, markaları, tasarımları, coğrafi işaretleri , entegre devrelerin topoğrafyalarını kapsayan sınai mülkiyetin, ikinci gruba ise telif hakları ile ilgili hakların girdiğini ; sanayiye uygulanabilen ve yeni olan buluşların faydalı model tescili ile korunabildiğini, bu buluşun aynı zamanda tekniğin bilinen durumunu aşması koşulu ile patent tescili ile ; belirli mal ve hizmetleri diğerlerinden ayıran işaretlerin marka tescili ile korunabildiğini hatırlayarak, endüstriyel tasarımın ne olduğunu , nasıl korunduğunu ; tescilin tasarım hakkı sahibine sağladığı hakları , tescilli hakka tecavüzün müeyyidelerini, Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Taslağı’ nın içerdiği temel yenilikleri , özellikle tescilsiz tasarımların da korunmasının mümkün olup olmadığını kısaca inceleyelim:
Endüstriyel tasarım ya da bütün dünyada olduğu gibi “design” kelimesiyle de bilinen “tasarım” , bir ürünün veya onun bir kısmının görmek veya dokunmak gibi insan duygularıyla fark edilen görünümüdür.[1] Kısaca, tasarım, bir ürünün dekoratif veya estetik yönüdür.Örnekler vermek gerekirse; bir nesnenin ( pantolon,çatal,fincan,tv sehpası...) görünümü, bir nesnenin parçasının ( televizyon sehpasının ayakları, ütü sapı...) görünümü,bir birleşik ürünün ( bulaşık makinası,uçak...) veya bir takımın ( yemek takımı, banyo seti...) ve parçalarının görünümü tasarımdır.
Endüstriyel Tasarım Koruması Nedir?
Endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin (bilgisayar programları ve yarı iletkenlerin topografyaları hariç) yanı sıra birleşik bir sistem veya bunu oluşturan parçalar,setler, takımlar,ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin veya sunuşun bir arada algılanabilen bileşimlerini, grafik sembolleri ve tipografik karakterleri içine alan ürün yelpazesinde bulunan ürünlerin kendilerinin veya bir parçasının yenilik ve ayırt edici niteliğe sahip olması koşulu ile dış görünümlerinin diğer bir söyleyişle dekoratif veya estetik yönünün koruma altına alınmasına da endüstriyel tasarım koruması denir.
Endüstriyel Tasarımla İlgili Mevzuat Nelerdir?
Tasarımla ilgili tescile ve tescille korumaya ilişkin ilk düzenleme Avrupa Topluluğu’ nun 98/71 sayılı Yönergesi’ nde kaynağını bulan 1995 tarihli ve 554 sayılı Endüstriyel Tasarımlarım Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname(Kısaca: 554 s.KHK ) ve bu kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik (Kısaca : 554 s.KHK Yön.)tir.Yakın zamanda Uygulama Yönetmeliğinde değişiklikler yapılmış ve değişiklikler (21 Nisan 2009 tarihli 27207 sayılı ) Resmi Gazete’de yayınlanmıştır. Ayrıca ,Tasarım tescili için uluslararası başvuru işlemleri, Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (WIPO) bünyesinde imzalanan Endüstriyel Tasarımların Uluslararası Tesciline İlişkin Lahey Anlaşması’yla yürütülmektedir.Bu Anlaşma’nın Cenevre Metni’nin Bakanlar Kurulu’ nda kabulü ile birlikte 01/01/2005 tarihi itibariyle Türk Patent Enstitüsü uluslararası başvuru alma işlemlerine başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti Kanunlarına göre yürürlüğe konulmuş uluslararası anlaşma hükümlerinin 554 s.KHK hükümlerinden daha elverişli olması halinde korumadan yararlanacak kişiler daha elverişli hükümlerin uygulanmasını talep hakkına sahiptir ( 554 s.KHK.mad.2,4).Tescilsiz tasarım koruması gibi yenilikler de içeren Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Taslağı da mevcut olup yasalaşmayı beklemektedir.
Endüstriyel Tasarımların Tescille Korunmasının Şartları Nedir?
Bir ürün yeni ve ayırt edici özelliğe sahipse tescille korunur.Birleşik bir ürünün bir parçası ile ilgili tasarımın kendi yeni ise ve ayırt edici niteliğe sahipse ayrıca korumadan kararlanır.Yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlar,kamu düzeni ve genel ahlaka aykırı tasarımlar, tasarımcıya hiç bir seçenek özgürlüğü bırakmayan tasarımlar ile bir ürünü bir başka ürüne monte için zorunlu biçim ve boyutlarda üretilebilen tasarımlar ise koruma kapsamı dışında kalmaktadır.Bir endüstriyel tasarımın aynısı, başvuru tarihinden ( rüçhan talebi varsa bu tarihten) önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni kabul edilir.Üçüncü kişilerin suistimali sonucu kamuya sunum ile başvurudan geriye doğru 12 ay içerisindeki sunum tasarımın yeniliğini etkilemez.Endüstriyel tasarımın, bilgilenmiş kullanıcı (uzman kişi) üzerinde yarattığı genel izlenim ile bilinen herhangi bir endüstriyel tasarımın bu kullanıcıda yarattığı izlenim arasında belirgin bir farklılık olması, ayırt edici niteliğe sahip olma anlamındadır.
Tescil Başvurusu nereye nasıl yapılır ? Gerekli belgeler nelerdir? Koruma süresi ne kadardır?
Tescil Başvurusunun yapılacağı merkez Türk Patent Enstitüsü’ (TPE)dür. Başvuruyu gerçek kişiler bizzat, tüzel kişiler de yetkilileri eliyle yapabilirler.Yurt dışından yapılacak başvuruların TPE ‘ de sicile kayıtlı vekil ile yapılması zorunluluğu vardır.Başvurular Ankara ya gitmek suretiyle veya posta ya da kargo yolu ile yapılabileceği gibi elektronik imza ile online da yapılabilmektedir. Başvuru formu (dilekçe ve görsel anlatımı) , ücret ( dekont aslı),vekaletname ( vekil var ise), imza sirküsü (başvuru sahibi tüzel kişi ise ve vekili yoksa) ,rüçhan belgesi ve türkçe tercümesi ( rüçhan talebi var ise) başvuru sırasında istenilen belgelerdendir. Başvuru için vekil ( Marka /Patent Vekili ) zorunluluğu olmayan durumlarda bile formun eksiksiz doldurulması, takibi, gerekli şikayet ve itirazların sağlıklı yapılabilmesi için bir işlemlerin vekille takibinde yarar vardır. Endüstriyel tasarım tescili sahibine 5 yıl koruma sağlar.Bu koruma, süresinde yenileme ücretinin yatırılması şartı ile 25 yıla kadar uzayabilmektedir.Tasarımların Tescili Hakkındaki Kanun Taslağı’ nda da aynı süreler korunurken ayrıca tescilsiz tasarımlar için de 3 yıllık bir koruma öngörülmektedir.
Tasarımın devri, miras yolu ile intikali,ölüme bağlı tasarrufa konu olması, rehin hakkına ve hacze ve lisans sözleşmesine konu olması mümkün mü? Nasıl?
Tasarımın tescil başvurusu veya tescilden doğan tasarım hakkı başkasına devredilebilir, miras yolu ile intikal eder. Bu haklar üzerinde ölüme bağlı tasarrufların yapılması mümkündür.Başvuru ve tasarım hakkı; Kanuni veya akdi rehin hakkına ve hacze konu olabilir. Bu durumda taraflardan birinin talebi üzerine ilgili haklar sicile kaydedilir ve yayınlanır. Başvurunun ve hakkının devri veya miras yolu ile intikali yönetmelikte öngörülen ücretin ödenmesi ile sicile kayıt edilir ve yayınlanır. Yayın tarihi üçüncü şahıslara karşı hüküm ifade etme tarihidir.(554 s.KHK.mad.39)Tasarım başvurusu veya tescilli tasarım hakkından doğan kullanma yetkisi ulusal sınırların bütünü içinde veya bir kısmında geçerli olacak şekilde, lisans sözleşmesine konu olabilir. Lisans, inhisari (kurucu) lisans veya inhisari olmayan lisans şeklinde verilebilir.Lisans sözleşmesi yazılı şekle tabidir. Lisans sözleşmesi taraflardan birinin talebi üzerine sicile kayıt edilir ve yayınlanır.Bu işlemler için gerekli belgeler konusunda uygulama yönetmeliğinde yapılan son değişiklikleri esas almak gerekecektir ( Bkz:21.4.2009 Tarihli-27207 Sayılı Resmi Gazete) .
Endüstriyel Tasarımlara Karşı Yapılan Tecavüz ve İhlaller ve Cezai Müeyyidesi nedir?
Tasarım hakkı sahibinin izni olmaksızın tasarımın aynını veya belirgin bir şekilde benzerini yapmak, üretmek, piyasaya sunmak, satmak, sözleşme akdi için icabda bulunmak, kullanmak, ithal etmek ve bu amaçlarla depolamak, elde bulundurmak; tasarım belgesi sahibi tarafından sözleşmeye dayalı lisans yoluyla verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devir etmek; bu fiillere iştirak veya yardım veya bunları teşvik etmek veya hangi şekil ve şartlarda olursa olsun bu fiillerin yapılmasını kolaylaştırmak; Kendisinde bulunan ve haksız olarak üretilen veya ticaret alanına çıkarılan eşyanın nereden alındığını veya nasıl sağlandığını bildirmekten kaçınmak ve gasp tasarım hakkına tecavüz sayılan fiillerdendir.(554 s.KHK.mad.48)
Tasarım hakkıyla ilgili yanlış ve yanıltıcı bildirim durumunda bir yıldan iki yıla kadar hapis cezasına veya ondörtmilyar liradan yirmiyedimilyar liraya kadar ağır para cezasına veya her ikisine , tanınan hakkı genişletme durumunda iki yıldan üç yıla kadar hapis cezası Tasarıda iki aydan bir yıla kadar hapis )veya yirmiyedimilyar liradan kırkaltımilyar liraya kadar ağır para cezasına veya her ikisine, tecavüz hallerinde iki yıldan dört yıla kadar hapis cezasına veya yirmiyedimilyar liradan kırkaltımilyar liraya kadar ağır para cezasına veya her ikisine, ayrıca işyerlerinin bir yıldan az olmamak üzere kapatılmasına ve aynı süre ticaretten men edilmelerine hükmolunur.(554 s.KHK.mad.48/A) Tasarımların Korunması Hakkındaki Kanun Taslağı’ nda ceza aralıkları genişlerken ( Örneğin, tasarım hakkına tecavüz halinde altı aydan üç yıla kadar hapis, onbin günden yirmibeşbin güne kadar adli para cezası) , tescilli tasarım taklidi malı veya hizmeti nereden temin ettiğini açıklayana cezasının yarı yarıya azaltılması ; tüzel kişinin faaliyet alanı çerçevesinde suçun işlenmesi halinde bu tüzel kişiye de güvenlik tedbiri uygulanması öngörülüyor.
Ancak, 1 Ocak 2009 tarihinde yürürlüğe giren Yeni Ceza Kanununun 2. maddesine göre, idarenin düzenleyici işlemleri ile ( yani Kanun Hükmünde Kararname ile) suç ve ceza konulamaz. Bu yüzden bugün patent, faydalı model, endüstriyel tasarım ve coğrafi işaret haklarına tecavüz suç olmaktan çıkmıştır.Aynı şekilde Yargıtay 7. Ceza Dairesi, 23.2.2009 tarihinde bu yönde emsal niteliğinde bir karar vermiştir. Anayasa Mahkemesi’ nin Marka ve Faydalı Modellere ilişkin KHK.lerin bazı maddelerini iptal eden kararı ile oluşan boşluk 5 Ocak 2009 tarihine kadar doldurulması (yasal düzenleme yapılması) gerekirken geç kalınmış ve bu nedenle 9000 civarındaki fikri haklara ilişkin ceza davaları düşürülmeye başlanmıştır.Markalara ilişkin geç de olsa yasal düzenleme yapılmıştır. 5833 Sayılı Kanunla getirilen yeni düzenlemeye göre taklit markalı ürünlerin imalatı, satışa arzı ve satışı eylemleri suçtur. 28 Ocak 2009 tarihinden sonraki marka taklitlerine uygulanabilecek bu düzenlemeye benzer bir düzenleme diğer sınaî haklar için geçerli değildir. Bu nedenle Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Taslağı’ nın da bir an önce mecliste görüşülerek yasalaşması gerekmektedir.
Endüstriyel Tasarımlara Karşı Yapılan Tecavüz ve İhlallerin Hukuksal Yaptırımları Nelerdir?
Tasarımdan doğan hakları tecavüze uğrayan tasarım hakkı sahibi, mahkemeden özellikle fiilin tecavüz olup olmadığının tesbitini ; tasarımdan doğan haklara tecavüz fiillerinin durdurulmasını ve önlenmesini ; tecavüzün giderilmesi ve maddi ve manevi zararın tazminini ; tasarımdan doğan haklara tecavüz suretiyle üretilen veya ithal edilen ürünlere, bunların üretiminde doğrudan doğruya kullanılan araçlara el konulmasını ; mümkün olduğu takdirde el konulan ürün ve araçlar üzerinde kendisine mülkiyet hakkının tanınmasını ; tasarımdan doğan haklara tecavüzün devamını önlemek üzere tedbirlerin alınmasını, el konulan ürünlerin ve araçların şekillerinin değiştirilmesi veya tasarımdan doğan haklara tecavüzün önlenmesi için, kaçınılmaz ise, imhasını ; tasarımdan doğan haklara tecavüz eden kişi aleyhine verilen mahkeme kararının, masrafları tecavüz eden tarafından karşılanarak, ilgililere teblig edilmesi ve kamuya ilan yoluyla duyurulmasını talep edebilir.
Tasarımın Hükümsüzlüğüne Karar Verilebilir Mi? Tasarım Tescili Ne şekilde Sona Erer?
Kararnamede belirtilen ilgili hak sahipleri tarafından yapılan başvuruda tasarımın kararnamede belirtilen koruma şartlarına sahip olmadığı ispat edilmişse ; hak sahipliğinin başka kişiye veya kişilere ait olduğu ispat edilmişse ; tescilli bir tasarım sonradan kamuya açıklanan aynı veya benzer nitelikteki diğer tasarımın başvuru tarihi kendisinden önce ise mahkeme tasarımın hükümsüzlüğüne karar verir.Hükümsüzlük nedenleri tasarım başvurusu veya tescilin sadece bir bölümüne ilişkin bulunuyorsa, sadece o bölümü etkiyelen ürün veya ürünler için iptal suretiyle, kısmi hükümsüzlüğe karar verilir. Kısmi hükümsüzlük sonucu, iptal edilmeyen ürün veya ürünlerle ilgili kısım için koruma geçerliliğini sürdürür.Tasarımın hükümsüzlüğü koruma süresinin devamınca veya hakkın sona ermesini izleyen beş yıl içinde dava edilir.Tasarımın hükümsüzlüğüne karar verilmesi halinde, kararın sonuçları –kararnamede sayılan durumlar dışında-geçmişe etkili olur.
Tescilli tasarım hakkı koruma süresinin dolması veya tasarım belgesi sahibinin hakkından vazgeçmesi sebeplerinden birinin gerçekleşmesi ile sona erer.Ayrıca ,tasarım hakkı sahibi, tasarımdan doğan haktan veya başvuru hakkından tamamen veya kısmen vazgeçebilir.Vazgeçmenin yazılı olarak Ensitü'ye bildirilmesi gerekir. Vazgeçme, Tasarım Sicili'ne kayıt tarihi itibariyle hüküm doğurur. Lisansların sahiplerinin veya Tasarım Siciline kayıtlı hakların sahiplerinin izni olmadıkça, tasarım sahibi bu hakkından vazgeçemez. (554 s.KHK.mad.43-47)
Tescil talebine itiraz, itirazın incelenmesi , tescilin yayınlanması, yayının ertelenmesi, hak sahipliği, hizmet ilişkisinde hak sahipliği, üniversite mensuplarının tasarımları, hakkın tüketilmesi, rüçhan hakları, tasarımın itibarı, görevli ve yetkili mahkeme, zamanaşımı..vb. konular hem makale için ayrılan yerin darlığı hem de teknik ve ayrıntı olması nedeniyle yazı dışında bırakılmıştır.Önümüzdeki sayıda “Coğrafi İşaretler” in neler olduğunu inceleyeceğiz.
[1] TEKİNALP,Ünal.-Fikri Mülkiyet Hukuku,2004 Bası, sf.16
(NOT: BU HUKUKSAL MAKALE MARKETVİZYON DERGİSİ' NDE YAYINLANMIŞTIR-2009-)
(NOT: BU HUKUKSAL MAKALE MARKETVİZYON DERGİSİ' NDE YAYINLANMIŞTIR-2009-)
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder