25 Ocak 2011 Salı

MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ-I

BERKHAN















MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ

















           
İstanbul –  Nisan/2005




                                              

                                  


                                               ÖZ





                                  
                                            Özellikle tanınmış markanın değeri genellikle  işletmenin    değerinden daha büyük olabilmektedir.Bir ülkenin gelişmişlik düzeyinin     belirlenmesinde markaların değeri de önemli bir kıstastır. Bu nedenle markalaşmak           önemlidir, tabi ki markanın korunması için gerekli tüm önlemleri almak kaydı             ile.Markanın lisans yolu ile kullanım hakkının elde edilmesinin hem zaman, hem         emek hem de masraf açısından çok daha elverişli olduğu da bir gerçektir ; iyi bir          marka lisans sözleşmesi ile her iki taraf açısından da güvenceye alınması koşuluyla.                                       Marka Lisans Sözleşmesi, içerdiği sözcüklerden de açıkça             görüldüğü üzere bir yandan    Fikri ve Sınai Haklar Hukuku ile (özelde Marka             Hukuku ile )diğer  yandan Borçlar Hukuku ile (özelde Sözleşmeler Hukuku ile )       ilişkilidir.Bir başka yönü ile ( rekabeti sınırlayabilme özelliği nedeniyle ) de            Rekabet Hukuku ile yakından ilgilidir.İster basit, ister tekelci (inhisari) olsun   sorunsuz ve etkin bir marka lisans sözleşmesinin hazırlanabilmesi için  bu hukuk         dallarının  amacı, kapsamı, kuralları  iyi bilinmelidir.
                                               Bu proje çalışmasının amacı  ,markanın, sözleşmenin,     lisansın ne demek olduğundan başlayarak , bu kavramların özelliklerini,      işlevlerini ve çeşitlerini  inceleyerek , marka lisans sözleşmelerinin kurulması,   hükümleri ve sona ermesine ilişkin kuralları irdelemek ve sonuçta marka lisans             sözleşmelerinin geçerliliğine etki eden (markanın sona ermesi, hükümsüzlük,    rekabet kuralları..vs.) sorunları göz önüne sererek  geçerli ve etkin bir  marka    lisans   sözleşmesinin nasıl olabileceğine ilişkin çözüme katkı sağlamaktır.



                                                                                              İhsan BERKHAN
                                                                                              Avukat / Marka&Patent Vekili










            NOT: “Marka Lisans Sözleşmesi “ İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler       Enstitüsü Uluslar arası Ticaret Hukuku ve Avrupa Birliği Yüksek Lisans             Programı Bitirme Projesi olarak 15 Nisan 2005 tarihinde sunulmuş ve          onaylanmıştır.


                                                            İÇİNDEKİLER

Proje Onay sayfası                                                                                                   ii
Öz                                                                                                                             iii
Kısatmalar                                                                                                                xi                               
GİRİŞ                                                                                                                                  1

                                                          B i r i n c i    B ö l ü m                         

            MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN TEMEL KAVRAMLARI                        

I-MARKA                                                                                                               4                                                                                                       
A.GENEL BİLGİLER
1. Tanım:                                                                                                                   6
2. Kapsam:                                                                                                               7         
B.MARKANIN  TÜRLERİ                                                                                    8
1.Ticaret Markası :
2.Hizmet Markası:
3. Garanti Markası:
4. Ortak Marka :                                                                                                       9
5. Diğer Adlandırmalar:                                                                                           10
II-SÖZLEŞME KAVRAMI :                                                                                11
A. GENEL BİLGİLER
1.Tanım:                                                                                                                   12
2.Kapsam :                                                                                                                13
a. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi :
1) Sözleşme yapıp yapmama özgürlüğü :                                                                 14
2) Sözleşmenin karşı tarafını seçme özgürlüğü
3) Şekil özgürlüğü :
4)Sözleşmenin içeriğini ve tipini belirleme özgürlüğü
5) Sözleşmenin içeriğini değiştirme ve sözleşmeyi ortadan kaldırma özgürlüğü     15
b. Eşitlik İlkesi:
c.  Nisbilik ve Üçüncü Kişi Aleyhine Borç Kurulamaması İlkesi
d.  Sözleşmelerin Rızailiği İlkesi:                                                                             16
e. Objektif İyiniyet ( Dürüstlük) İlkesi:
f. Kusurlu Sorumluluk İlkesi:
g.  Sözleşmelerde İvazlılık İlkesi:
h.  Hakimin Takdir Yetkisine Sahip Olması İlkesi:                                                  17
C.  SÖZLEŞME TÜRLERİ :
1.    Hukuk Alanına Göre Sözleşmeler
2.   Edim İlişkisi Bakımından:
3.Kanunla Düzenlenip Düzenlenmediğine Göre:                                                     18
a-İsimli (Tipik) Sözleşmeler
b. İsimsiz( Atipik) Sözleşmeler:
(1).Kendine Özgü Yapısı Olan ( Sui Generis) Sözleşmeler 
(2) Karma Sözleşmeler:                                                                                            19
(3) Bileşik Sözleşmeler:
III-LİSANS SÖZLEŞMESİ:                                                                                 20
A-GENEL OLARAK
1. Tanım:                                                                                                                  22
2. Kapsam:
B. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN  İŞLEVLERİ                                                      23
1.  Lisans Sözleşmesinin İşlevleri:
a. Ekonomik İşlev:                                                                                                   24
b.İthalat Yasağının Aşılması İşlevi
c.Teşebbüslerin Ekonomik Gruplaşması / Pazarın Genişlemesi İşlevi:
d. Piyasada Hakimiyet Kurabilme İşlevi:                                                                 25
e. Rekabetin Arttırılması İşlevi
f. Sulh İşlevi:
g. Vergi  Tasarrufu İşlevi                                                                                         26
h. Teknoloji Aktarım İşlevi:
i. Tazminatın Belirlenmesinde Ölçüt Olma İşlevi:
C.  SINAİ HAKLARDA   LİSANS ÇEŞİTLERİ                                                 27
1. Kapsam:
2. Konusuna Göre Lisans Çeşitleri:
3. Sınai Haklara İlişkin  Lisans (Sözleşmesinin ) Çeşitleri ;
a.  Patent Lisans Sözleşmesi:                                                                                    28
b. Faydalı Model Lisans Sözleşmesi:                                                          
c. Endüstriyel Tasarım Lisans Sözleşmesi:                                                               29
d. Marka Lisans Sözleşmesi:                                                                                     30
e. Ticaret  Unvanı ve İşletme adı:
f.   Teknik Bilgi (Know-How) Lisans Sözleşmesi :
g.  Tanıtıcı Unsurlar :                                                                                    31

                                                     İ k i n c i   B ö l ü m                                                                       MARKA LİSANS SÖZLEŞMELERİ

I- MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ KAVRAMI, HUKUKSAL
 NİTELİĞİ , ÖZELLİKLERİ, ÇEŞİTLERİ :                                                    33

A.   GENEL OLARAK
B.     MARKA TESCİLİNDEN DOĞAN HAKLARLA İLGİLİ  HUKUKİ
      İŞLEMLER:                                                                                                      34
1.Markanın Devri:
2. Markanın Rehni:                                                                                                  35
3. Markanın Haczi:                                                                                                   36
4. Markanın Lisansa Verilmesi:
C. MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ KAVRAMI, HUKUKSAL
NİTELİĞİ  VE ÖZELLİKLERİ:          
1.Kavram :                                                                                                                37
2. Marka Lisans Sözleşmesinin Hukuksal Niteliği:
3. Marka Lisans Sözleşmesinin Özellikleri:                                                              38
D.  MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ :                                       40
1.Yetkinin Kapsamına Göre
a.(Basit) Marka Lisans Sözleşmesi ( İnhisari Olmayan  Marka Lisansı) :                   41
b.  Tekelci Marka Lisans Sözleşmesi (İnhisari Marka Lisansı)                                 42
(1) Tekelci Marka Lisans Sözleşmesi :
(2)  Bağımlı - Tekelci  Marka Lisans Sözleşmesi
(Bağımlı İnhisari Lisans / Münferit Lisans) :                                                44
2. Sözleşmenin İçeriğine Göre:
a. Satış İçerikli Marka Lisans Sözleşmesi:
b.Üretim İçerikli Marka Lisans Sözleşmesi:                                                             45
c. Dış Alıma İlişkin Marka Lisans Sözleşmesi:
d.Dış Satıma İlişkin Marka Lisans Sözleşmesi:
3.Lisans Alanın Niteliğine Göre:
a.Kişisel Lisans:
b. İşletme(Teşebbüs)/Birlik Lisansı:                                                                          46
4. Lisans Bedeline Göre:
a.Bedelli Lisans:
b.Bedelsiz (Serbest) Lisans :
5.Tarafların İradesine Göre:
a.Sözleşmesel Lisans:
b.Zorunlu Lisans:                                                                                                     47
6.Coğrafi Alana Göre:                                                                                              48
a.Bölgesel Lisans:
b.Ülkesel Lisans:
7.Lisansın Kapsamına Göre:
a.Kısmi Lisans:
b.Tam Lisans:                                                                                                           49
c. Geniş Lisans:
8.Lisansın Süresine Göre:
a.Süreli Marka Lisans Sözleşmesi:
b.Süresiz ( Belirsiz süreli) Marka Lisans Sözleşmesi
9.556-KHK ‘da Düzenlenen Lisans Türleri:                                                            50
a.İnhisari Lisans ( Bkz: Yukarıda incelendi)
b.Basit Lisans  ( Bkz:Yukarıda incelendi)
c.Alt Lisans:
II-MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI TARAFLARI ,
 İÇERİĞİ,  ŞEKLİ  VE  TESCİLİ:                                                                     51       
A.MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI :
B.  MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN  TARAFLARI:                                      52
a.Lisans Veren:                                                                                                         53
b.Lisans Alan:            
C. MARKA  LİSANS  SÖZLEŞMESİNİN  İÇERİĞİ,
    UNSURLARI,  ŞEKLİ  VE TESCİLİ:                                                              54
1.İçeriği:
2.Unsurları:                                                                                                               55
3.Şekli:                                                                                                                     56
4.Tescili:        
III- MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN HÜKÜMLERİ:                            58
A. TARAFLARIN TEMEL YÜKÜMLÜLÜKLERİ
1. Lisans Verenin Temel Yükümlülükleri:
2. Lisans Alanın Temel Yükümlülükleri:                                                                  59
3. Tarafların Ortak Yükümlülüğü: Markanın Üçüncü Kişilere Karşı Korunması:    60
B. TARAFLARIN YAN YÜKÜMLÜLÜKLERİ:
C.     MARKA HAKKINA TECAVÜZ  HALİNDE  DAVA HAKKI:                  61
1.Lisans Veren  Marka Sahibinin  Dava Hakkı:
2. Markaya Tecavüz Halinde Lisans Alanın Dava Hakkı:                                       62
a.Tekelci Lisansta Lisans Alanın Dava Hakkı:
b.Basit Lisansta Lisans Alanın Dava Açma Hakkı:                                                 63
3. Marka Hakkına Tecavüz Halleri:                                                                          65
a. 9’uncu Maddenin İhlali :
b. Markayı Taklit Etmek:                                                                                         66
c.Taklit Markayı Bilerek Ticari Amaçla Elinde Bulundurmak:
d. Lisans Yolu İle Verilmiş Hakları İzinsiz Genişletmek  veya
    Bu hakları Üçüncü Kişilere Devretmek
e.Tecavüze İştirak,Yardım,Teşvik, Kolaylaştırma:                                                  67
f. Taklit Markalı Ürünle İlgili Bilgi Vermekten Kaçınmak:
4. Marka Tecavüzü Nedeniyle İleri Sürülebilecek Talepler ve Açılabilecek Davalar:        
a. İhtiyati Tedbir Talebi:                                                                                           68
b.Gümrüklerde El koyma Talebi:
c.Delillerin Tespiti:
d.Tecavüzün Durdurulması ve Önlenmesi Davası:
e.Tecavüzün Tespiti Davası:                                                                                     69
f.  Tecavüzün Giderilmesi Davası:
g. Tazminat Davaları:                                                                                               70
h. Ceza Davaları:                                                                                                      71
5.  Zamanaşımı :                                                                                                       72
6.  Görevli ve Yetkili Mahkeme:
IV- MİLLETLERARASI UNSURLU MARKA LİSANSI
SÖZLEŞMELERİNE  UYGULANACAK  HUKUK:                                      73

V- MARKA LİSANS SÖZLEŞMELERİNİN SONA ERMESİ                                  75

A.    SONA ERME SEBEPLERİ:
1.Genel Olarak:
2. Süre:
3. Şartın Gerçekleşmesi:                                                                                     76
4.  Vazgeçme, Dönme:    
5.  Fesih:                                                                                                             77
6. İşlem Temelinin Çökmesi:
7. Ölüm,İflas  ve Diğer Nedenler
  1. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNDEN SONRAKİ  DURUM :78
  1. Sözleşme Sonrası Tarafların Yükümlülükleri:
a. Lisans Alanın Yükümlülükleri:
b.Lisans Verenin Yükümlülükleri:                                                                      79

                                                           Ü ç ü n c ü    B ö l ü m                         80
                   MARKA LİSANS  SÖZLEŞMESİNİN  GEÇERLİLİĞİNİ  
                                      ETKİLEYEN    TEMEL SORUNLAR

I- MARKA LİSANS SÖZLEŞMELERİNİN GEÇERLİLİĞİNE
ETKİ EDEN  MARKA HUKUKUNDAN KAYNAKLI SORUNLAR:       
A. MARKA HAKKININ SONA ERMESİNİN LİSANS SÖZLEŞMELERİNE ETKİSİ:       
1. Markanın Lisans Sözleşmesinin Kurulması Aşamasında Yokluğu:
2. Marka Lisans Sözleşmesinin Kurulmasından Sonra Marka Hakkının Ortadan Kalkması:
B. MARKANIN HÜKÜMSÜZLÜĞÜ VE LİSANS SÖZLEŞMESİNE ETKİSİ:          82
1. Markanın Hükümsüzlüğü :
2. Markanın Hükümsüzlüğünün Lisans Sözleşmelerine Etkisi:                                84
C. MARKA HAKKININ TÜKETİLMESİ  VE LİSANS
    SÖZLEŞMELERİNE ETKİSİ:                                                                           86
1. Marka Hakkının Tüketilmesi:
2. Marka Hakkının Tüketilmesinin Lisans Sözleşmesine Etkisi:
II- REKABETE İLİŞKİN DÜZENLEMELERİN MARKA LİSANS
SÖZLEŞMELERİNİN GEÇERLİLİĞİNE ETKİSİ:                                       88
A. REKABET HUKUKU VE UYGULAMASI HAKKINDA GENEL BİLGİLER:
1. Kavramlar:
2. Rekabeti Engelleyen Uygulamalar:                                                                      89
a. Anlaşma, Uyumlu Eylem ve İşletme Birliği Kararları
(1) Anlaşma:
i- Yatay Rekabet Sınırlaması:                                                                                  90
ii- Dikey Rekabet  Sınırlaması:                                                                                 91
(2) Uyumlu Eylem:
(3) Teşebbüs Birliklerinin Karar ve Eylemleri:
b. Hakim Durumun Kötüye Kullanılması:                                                               92
c.Birleşme ve Devralmalar:
3. Muafiyet ve Menfi Tespit:                                                                                   93
B. FİKRİ VE SINAİ HAKLARIN REKABET HUKUKU İLE İLİŞKİSİ:
C. MARKA LİSANS SÖZLEŞMELERİ VE REKABET SINIRLAMASI:        94
1.Genel Bilgiler :                                                                                                      95
2. Uygulamaya İlişkin Örnekler:                                                                              97
a. Lisans Alana İlişkin Kısıtlama Örnekleri:
b.Lisans Verene İlişkin Kısıtlama Örnekleri:                                                99
c.Lisans Sözleşmeleri Alanında Hakim Durumun Kötüye
   Kullanılmasına İlişkin Örnekler:                                                                            100
3.Hükümleriyle Rekabeti Sınırlayan Marka Lisans Sözleşmelerinin
   Geçerliliğine  İlişkin Sonuçlar:                                                                              101

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME                                                                                  103
Kaynakça:                                                                                                                105
EK-1: İnhisari (Tekelci) Marka Lisans Sözleşmesi Örneği                                       109
EK-2: Basit Marka Lisans Sözleşmesi Örneği                                                         112







                                               KISALTMALAR

AB                              :           Avrupa Birliği
AET                            :           Avrupa Ekonomik Topluluğu
AT                              :           Avrupa Topluluğu
a.e.                              :           aynı eser
a.g.e.                           :           adı geçen eser
ATAD                        :           Avrupa Topluluğu Adalet Divanı
BK.                             :           Borçlar Kanunu
Bkz.                            :           Bakınız
C.                                :           cilt
d.n.                             :           dip not
E.                                :           Esas
FSEK                         :           Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
HD.                            :           Hukuk Dairesi
K.                               :           Karar
KHK                          :           Kanun Hükmünde Kararname
KHKY                                   :           Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir                                             Yönetmelik
m.                               :           madde
MK.                            :           Medeni Kanun
MÖHUK                    :           Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku
RG.                             :           Resmi Gazete
RKHK                                   :           Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
s.                                 :           sayfa
T.                                :           tarih
T.C.                            :           Türkiye Cumhuriyeti
TK.                             :           Türk Ticaret Kanunu
TPE                            :           Türk Patent Enstitüsü
TRIP’S                       :           Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property                                           Rights. (Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması )  
TSE                            :           Türk Standarları Enstitüsü
Vd.                             :           ve devamı
Vs.                              :           ve saire
Y.                               :           Yargıtay
Yay.Haz.                    :           Yayına Hazırlayan
YÖN.                         :           Yönetmelik
Yuk.Bkz.                    :           Yukarıya Bakınız
544-KHK                   :           544 sayılı Türk Patent Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında                                       Kanun Hükmünde Kararname
551-KHK                   :           551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun                                                  Hükmünde Kararname
554-KHK                   :           554 sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun                                       Hükmünde Kararname
555-KHK                   :           555 sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun                                                 Hükmünde Kararname
556-KHK                   :           556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun                                                             Hükmünde Kararname
556-KHKY                :           556 sayılı Markaların Korunması Hakkında kanun Hükmünde                                           Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik


        
        
        
GİRİŞ

            Avrupa Birliği’ne (AB) uyum sürecinin başlamasıyla sınai mülkiyet haklarının korunması için önemli yasal ve idari düzenlemeye gidilmiştir.Türkiye’nin teknolojik ilerlemesine katkıda bulunulması ,ülke içinde serbest rekabet ortamının oluşturulması, sınai mülkiyet haklarının tesisi ve bu hakların korunması amacıyla 1994 yılında 544 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (554-KHK)[1]  ile  tüzel kişiliğe sahip ,özel hukuk hükümlerine tabi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na bağlı özel bütçeli bir kamu kuruluşu olan  Türk Patent Enstitüsü (TPE) kurulmuştur. (554-KHK.m.1)              
            Buluş yapma faaliyetini özendirmek,buluşların sanayiye uygulanması ile teknik, teknik, ekonomik ve sosyal ilerlemenin gerçekleştirilmesini sağlamak için buluşlara patent veya faydalı model vererek korumak amacıyla 1995 yılında 551 sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ( 551-KHK)[2]  ; markaların korunmasına ilişkin esasları,kuralları ve şartları kapsayan , kararnameye uygun olarak tescil edilen markaların  korunmasını sağlamak amacıyla yine aynı gün 556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (556-KHK)[3]  ve diğer sınai haklara ilişkin kararnameler[4] çıkarılmıştır.
            Mal ve hizmet piyasalarındaki rekabeti engelleyici, bozucu veya kısıtlayıcı anlaşma, karar ve uygulamaları ve piyasaya hakim olan teşebbüslerin  bu hakimiyetlerini kötüye kullanmalarını önlemek için 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun (RKHK)[5] çıkarılmış ve bu kanunun uygulanmasını temin için   Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile ilişkili ancak mali ve idari özerkliğe sahip Rekabet Kurumu oluşturulmuştur.
             Türk Patent Enstitüsü bünyesinde oluşturulan sicile kayıtla ancak iyi niyetli üçüncü kişilere karşı hüküm ifade edebilen sınai haklara ilişkin lisans sözleşmeleri ile  ve bu kapsam içindeki çalışma konumuz olan marka lisans sözleşmeleri ile  Rekabet Hukukunun, Rekabet Kurumu ve Rekabet Kurulu’nun engellemeye çalıştığı rekabeti kısıtlayıcı  durumlar yaratılabilmektedir.Yani diğer bir değişle marka hakkının sahibine tanıdığı mutlak hakkın içinde var olan  ( tekelci lisansta olduğu gibi   tekel olmayı hedefleyen) kullanma hakkının, Rekabet Hukukunun korumaya çalıştığı serbest rekabet ortamını  bozucu, kısıtlayıcı etkileri görülebilmektedir. Dolayısıyla bu durum ,kanuna  (RKHK) aykırı olduğundan ,  kanuna aykırılık lisans sözleşmelerinin  geçerliliğini etkileyen önemli bir sorun olarak karşımızda durmaktadır.Bu nedenle  daha baştan Rekabet Hukuku’nun kurallarını da dikkate alarak Marka Hukuku kapsamında ancak Sözleşme Hukuku ve Borçlar Hukuku  düzenlemelerine de uygun düşecek tarzda marka lisans sözleşmelerinin oluşturulmasında büyük yarar vardır.
            İnceleme konumuz olan “Marka Lisans Sözleşmesi “nin yapılması, hükümleri , Rekabet Hukuku düzenlemeleriyle ilişkisine geçmeden önce  1.Bölümde öncelikle “marka”, lisans”, “sözleşme” kavramları hakkında  tarihsel gelişimleri de dahil olmak üzere genel bilgiler  verilecektir. Söz konusu kavramlara ilişkin  tanımlar yapılmaya çalışılacak ; çeşitleri ve işlevleri hakkında da yeterli bilgi verilecektir.Birinci Bölüm başlığı bu nedenle “Marka Lisans Sözleşmesinin Temel Kavramları “ başlığını taşımaktadır.
            “Marka Lisans Sözleşmeleri” başlığını taşıyan İkinci Bölümde marka lisans sözleşmesi kavramı, hukuksal niteliği, özellikleri, çeşitleri,kurulması, tarafları, şekli içeriği, hükümleri, lisans alanın dava açma hakkı, yabancı unsurlu lisans sözleşmelerine uygulanacak hukuk , lisans sözleşmesinin sona ermesi, sözleşme sırasında ve sonrasında tarafların hak ve yükümlülükleri  üzerinde yer yer ayrıntıya girilmek suretiyle incelenecektir.
            “Marka Lisans Sözleşmesinin Geçerliliğini Etkileyen Temel Sorunlar” başlıklı üçüncü ve son bölümde ise  başta marka hakkının son bulmasının lisans sözleşmesinin geçerliliği üzerindeki etkileri başta olmak üzere markanın hükümsüzlüğü ve lisans sözleşmelerinin geçerliliğine etkisi; daha sonra marka hakkının tüketilmesi ve bunun marka lisans sözleşmelerinin geçerliliğine etkisi ve en son olarak da Rekabet Hukukuna ilişkin temel bilgiler  ve Rekabet Hukuku düzenlemelerinin marka lisans sözleşmelerinin geçerliliğine etkisi  Avrupa Topluluğu Adalet Divanı (ATAD) ve Komisyon kararları örnekleri verilmek suretiyle incelenecektir.İnceleme sırasında ortaya çıkarılan sonuçlara ise “Sonuç ve Değerlendirme”  kısmında yer verilecektir.
            Konuyu işleyen çeşitli kaynaklarda “markanın lisansa verilmesi”, “marka lisansı sözleşmesi” şeklinde ifadelere  yer verilmiş olduğunu görmekteyiz, ancak “Marka Lisans Sözleşmesi” ifadesinin de konuşma diline yerleşmiş olması  ve telaffuz kolaylığı nedeniyle  incelememizde bu ifade tercih edilmiştir. Sözcükler de  canlı gibi, doğar , yaşar ve ölürler.Bu nedenle  inceleme sırasında da mümkün olduğu kadar  yabancı köklü, yaşlı sözcüklerden  sakınıldığı gibi, henüz yeni doğmuş, emekleyen sözcüklerin kullanımından da kaçınılmıştır.Bu anlayışla  örneğin “inhisari” sözcüğü yerine “tekelci” sözcüğü tercih edilmiştir.
           
           












                                   B i r i n c i    B ö l ü m

MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN TEMEL KAVRAMLARI



I-MARKA:

A.GENEL BİLGİLER:

            Eski çağda, büyükbaş hayvanların, kazma, kürek, çekiç, körük gibi aletlerin ait olduğu gücü  göstermek için sembollerle işaretlendikleri söylenmektedir.[6] Bronz çağında ortaya çıkan Nart Efsanesi’nin metinlerinden de o dönemde sembollerle  işaretlemenin var olduğu anlaşılmaktadır.[7]Kartaca’da bunan eski seramik Yunan ve Roma dönemi vazolarında marka veya benzeri tanıtma işaretlerinin bulunduğu da görülmüştür.[8]Markanın kökeninde aile, kent, semt, beylik ve krallık logoları ile bayraklarının bulunduğu şüphesizdir.Kafkas’larda tanınmış ailelerde aile markası  çok eski zamanlardan beri kullanılmaktadır.[9]  Avrupa bu tür sembolleri ortaçağdan beri kullanmaktadır. TEKİNALP,İtalya’nın Siena kentinin 24 semtinin kendi armaları bulunduğu düşünülecek olursa, sembollerin Avrupa’daki yaygınlığı konusunda ikna edici bir sonuca varılabileceğini söylemektedir . Markaların mal ticareti ile ilgisini göz önüne aldığımızda Avrupa’ daki loncaların  markaların oluşumunda önemli bir yere sahip olduğunu görürüz.Aynı loncaya mensup esnafın ve tüccarın mallarının aynı sembolle diğerlerinden ayrılması markayı ticari ortama taşımıştır.Altın, gümüş ile yünlü kumaşlar ilk önce markalanan mallar olup, bu markalar da lonca markalarıdır.[10]
                        Ortaçağ Avrupası’ nda loncaların sahip olduğu  kolektif markalar örf ve adetlere göre korunmakta iken ,13.yüzyıldan itibaren marka taklitleri ve markaya tecavüz suçları Kral emirnameleriyle cezalandırılmaya başlanmıştır. 14.ve 15.yüzyılda ortaya çıkan ferdi markalar ise, örf ve adet yoluyla himaye görmeye öncelikle Kara Avrupa’sında ve İngiltere’de başladı. 19.Yüzyıl başlarındaysa  başta Fransa olmak üzere tüm Avrupa ülkelerinde markalar ile ilgili mevzuat gelişmiş, bu konuda yasal düzenlemeler yapılmıştır.[11] Türkiye’de ise markalara ilişkin ilk yasal düzenleme 1288 (1872) tarihli Nizamnamedir.[12]
Bu nizamname daha sonra 1304 ( 1888) tarihli “Fabrikalar Mamülatı ile Eşyayı Ticariyeye Mahsus Alameti Farikalara Dair Nizamname” ile yürürlükten kaldırılmıştır. Bu nizamnameyi de yürürlükten kaldıran  Markalar Kanunu[13] 1965 yılında yürürlüğe girmiştir. Markalar Kanunu 3.11.1995 tarihine kadar yürürlükte kalmıştır.[14] 89/104 Sayılı AB Yönergesi [15] örnek alınarak kaleme alınan  24.6.1995 tarihli 556-KHK[16]  ve Yönetmelik[17] halen yürürlüktedir.[18]Bu Kararname de en son  22.6.2004 tarihinde  değişiklikler yapılmıştır.[19]
556-KHK’nın kaynaklarından birisi 21.12.1988 tarihli,89/104/AET sayılı”Üye Devletlerin Markalara İlişkin Hukuklarının Uyumlaştırılmasına İlişkin Birinci Konsey Yönergesi”dir.Bu yönerge, marka üzerinde hak kazanılması ve korunmasında tescil işlemini olağan yol olarak kabul etmekte, ancak üye devletleri seçimlerinde özgür bırakarak,”tescil sistemi” ya da marka üzerindeki hakkın, markanın seçilmesi ve marka hukukuna özgü bir şekilde kullanılması suretiyle kazanılması demek olan “kullanma ilkesi” sisteminden birini kabul etmelerine ilişkin her hangi bir zorunluluk öngörmemektedir. Yeni Marka hukukumuzun diğer bir kaynağı da Avrupa Topluluğu’nun20 Aralık 1993 tarihli ve 40/94 sayılı”Topluluk Markası Hakkında Konsey Tarafından Çıkarılan Topluluk Tüzüğü”dür.Topluluk tüzüğünde de tescil sitemi kabul edilmiştir. [20] Türkiye Gümrük Birliği Kararındaki yükümlülükleri gereği”Markaların Tescili Amacıyla  Mal ve Hizmetlerin Uluslararası Sınıflandırılmasına İlişkin Nis Anlaşması[21] ile “Markaların Şekilli Elemanlarının Uluslararası Sınıflandırılmasını Tesis Eden Viyana Anlaşması” na katılmayı 12.7.1995 tarihli Bakanlar Kurulu kararı ile kararlaştırmıştır.
Markalar hakkında diğer bir uluslararası sözleşme olan 1891 tarihli “Markaların Uluslararası Tescili Hakkında Madrit Sözleşmesi” ne Türkiye taraf iken 25.5.1955 tarih ve 4/5215 sayılı karar ile sözleşmeden çıkmıştır.Bu sözleşmede tescil sistemini benimsemiştir.[22]Türkiye,Gümrük Birliği Kararı’nın 8 sayılı eki ile girdiği yükümlülüklerine uygun olarak 1.12.1995 de yürürlüğe giren  ve 1 Nisan 1996 da uygulanmaya başlayan 1989 tarihli “Markaların Uluslararası Tescili Hakkında Madrit Sözleşmesine İlişkin  Madrit Protokolü’ne katılmıştır.Protokol 1 Ocak 1999 tarihinden itibaren Türkiye’de uygulanmaya başlamıştır.(RG.22.8.1997-23088 Mükerrer)

1. Tanım:

                        556 sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin[23] ( 556-KHK) Tanımlar başlıklı 2.maddesinin (a) bendinde “Marka” sözcüğünün ‘ortak markalar ve garanti markaları dahil ticaret markaları veya hizmet markalarını’ ifade ettiği belirtildikten sonra 5.maddesinde “ Marka, bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini bir başka teşebbüsün mal ve hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla[24], kişi adları dahil, özellikle sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, malların biçimi ve ambalajları[25] gibi çizimle görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yolu ile yayınlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü işaretleri içerir” şeklinde  kapsamsal bir tanım yapılmıştır.
                        Sözlüklerde “ bir nesneyi, özellikle de ticari bir malı tanıtmaya ya da benzerlerinden ayırmaya yarayan özel işaret”[26],” resim ya da harfle yapılan işaret”[27] şeklinde tanımlanan marka doktrinde genel olarak “bir işletmenin mal ve hizmetlerini diğer işletmelerin mal ve hizmetlerinden ayırt etmeye yarayan tanıtıcı işaret” olarak ifade edilmektedir.[28]
                        Yasa ve doktrinin marka  tanımlarından da açıkça görüleceği üzere  belirleyici olan “ayırt edicilik”  “tanıtıcı” ve “işaret”  sözcüklerini yan yana getirdiğimizde sanırım markanın en kısa tanımını da bulmuş olacağız; kısaca marka  için  ayırt edici ve tanıtıcı  işaret diyebiliriz.  Tanımını yaptığımız markanın dünyada ve ülkemizde tarihsel seyrine  kısaca da olsa değinmekte yarar vardır.

                        2. Kapsam:

                        İnceleme konumuzun  Marka Lisans Sözleşmesi olması nedeniyle, konuyu yakından ilgilendiren bölümler dışında  markanın korunması hükümleri hakkında ayrıntıya girilmeyecektir.Bu nedenle, tescilli markaların korunmasını amaçlayan ve bu konuya ilişkin esasları, kuralları ve şartları kapsayan [29]556-KHK nın lisansa ilişkin ve lisansla yakından ilgili hükümleri[30] dışındaki maddelerine yeri geldikçe değinmekle yetinilecektir.Lisans kavramını açıklamaya geçmeden önce kısaca marka türlerine göz atmakta yarar vardır.

B.   MARKANIN  TÜRLERİ

1.Ticaret Markası :

Ticaret Markası, bir işletmenin imalatını ve/veya ticareti yaptığı malları, başka işletmelerin mallarından  ayırt etmeye yarayan işarettir( 556-KHKY.m.8) Bu anlamda para, kıymetli evrak, adi senet gibi ayrık durumlar dışında bir taşınır mal ile ilgili olan ve onun üstüne ve/veya ambalajına konan marka ticaret markası olarak nitelendirilir.[31] Ticaret markası mal markası olarak da anılır.[32]

                        2.Hizmet Markası:

                        Hizmet Markası, bir işletmenin hizmetlerini diğer işletmenin hizmetlerinden  ayırt etmeye yarayan işarettir.(556-KHKY.m.9).  556-KHK ile mevzuatımıza girmiştir. Kararname öncesinde, hizmet markası, haksız rekabet hükümlerine göre korunuyordu.Özellikle, turizm, pazarlama, taşımacılık, bankacılık, sigortacılık, muhasebe ve mali müşavirlik gibi  benzeri konularda faaliyet gösteren  kişi ve kuruluşlara ait hizmet markalarının tescil edilmesi ve bu sektörlerde faaliyet gösteren işletmeler tarafından  verilen hizmetlerin bir markaya bağlanarak ferdileştirilmesine olanak sağlanmış, bu şekilde marka hakkının korunması amaçlanmıştır.[33] Hizmetin kendisi tanımlanmadığı için hizmet markalarının tanımını vermek zordur.[34] YASAMAN , Hizmet Markasını  “ Ticari bir işletmenin malları veya ambalajları üzerine koydukları  markalar dışında hizmetlerini, diğer işletmelerin hizmetlerinden ayırmak amacıyla kullandığı her türlü işaret “ şeklinde tanımlamaktadır.[35]

                  3. Garanti Markası:
              Garanti Markası[36], marka sahibinin kontrolü altında bir çok işletme
tarafından o işlemlerin ortak özelliklerini, üretim usullerini , coğrafi menşelerini ve kalitesini garanti etmeye yarayan işaretlerdir.(556-KHK.m.54,  556-KHKY.m.7) Garanti markaları klasik anlamda marka değildir,değişik işletmeler tarafından üretilen mal veya hizmetlerin ayırt edilmesine ilişkin işlevleri yoktur.Yalnızca işletmelerin ortak özelliklerini, mal veya hizmetin üretim usullerini, kalitelerini,coğrafi kaynaklarını garanti altına alırlar.[37] Bir malın Türk standartlarına uygun olduğunu ve kaliteli olarak üretilip piyasaya sürüldüğünü gösteren TSE veya uluslar arası kalite normlarına uygun üretildiğini belirten ISO 9000 , ISO 9001 ve ISO 9002 işaretleri, klasik anlamda marka olmamakla birlikte 556-KHK ile garanti markası olarak adlandırılmış ve klasik markaların tabi kılındığı hükümlere tabi kılınmışlardır.[38]Garanti markasından söz edildiğinde coğrafi işaretlere de kısaca değinmek gerekir. 555-KHK.nın[39] 3.maddesinde coğrafi işaretlerin menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrıldığı belirtildikten sonra , hangi durumlarda “menşe adı”, hangi durumlarda “mahreç işareti” olarak anılabileceği de belirtilmiştir.Menşe adının kullanılabilmesi için ürünün mutlaka o yörede üretilmesi gerekir.Örneğin “Kars Balı”;Kars’taki aynı arıları da tutup İstanbul’a getirseniz, Kars’taki çiçekleri, havayı, getirmeniz mümkün olamayacağı için , İstanbul’daki arılardan “Kars Balı” üretemezsiniz.Bu örnekte olduğu gibi üretimin mutlaka o yörede olması şartı olan durumlarda “menşe adı “ndan  söz edilebilecektir. Mahreç işaretini taşıyacak ürünlerin ise o yöre dışında üretilmekleri mümkündür, ancak bu üretimde hammaddenin yöreden getirilmesi ve yörenin üretim tekniklerinin kullanılması zorunludur.Mahreç işaretine de “Maraş Dondurması” nı örnek verebiliriz.Coğrafi işaret, o bölgedeki üreticiler tarafından üretilen mal veya hizmeti diğerlerinden coğrafi kaynağı itibariyle ayırt etmeye yarayan kolektif işarettir. 89/104 sayılı Yönergeye dayanarak [40]Türkiye , coğrafi işaretleri de
garanti markası olarak kabul etmiştir.(556-KHK.m.54)
            Garanti markasının marka sahibinin veya marka sahibine iktisaden  bağlı olan bir işletmenin mal veya hizmetlerinde kullanılması yasaktır.(556-KHK.m.54/2). Garanti markası, marka sahibinin kontrolü altında üçüncü kişilerce üretilen mal veya hizmetin belirli özelliklerini garanti etmeye yarar. Garanti markasının belirlediği özelliklere uymayan mal veya hizmeti sunan kişi ve garanti markasının sahibi bundan sorumludur. [41] Sözleşme ilişkisi bulunmadan salt garanti markasına güvenerek  mal veya hizmeti satın alan tüketici Tüketicinin Korunması Hakkındaki Kanuna göre hakkını arayabilecektir.[42]

4.     Ortak Marka :

Ortak maka, üretim veya ticaret veya hizmet işletmelerinden
oluşan bir grubun mal veya hizmetlerini diğer işletmelerin mal veya hizmetlerinden  ayırt etmeye yarayan işarettir.(556-KHKY.m.6 / 556-KHK.m. 55 )  Ortak marka, bir çok işletme adına tescilli olup, her bir marka sahibinin markanın tümü üzerinde bağımsız bir kullanıma sahip olduğu ancak markanın diğer sahiplerinin aynı nitelikteki hakları ile sınırlı olduğu markadır.[43]

5.     Diğer Adlandırmalar:    
          
Ortak marka, Gurup/Holding markasından farklıdır.Gurup markası birden fazla işletme adına tescilli olmayıp , doğrudan veya dolaylı olarak işletmeleri üzerinde hakimiyeti buluna gurup/holding adına tescillidir ve gurup markası , işletmelerin kendi markaları yanında bağlı bulunduğu gurubu simgelemek için kullanılır.[44]
                        Markanın sağladığı haklar  gerçek ya da tüzel sadece bir kişiye ait ise bireysel ( ferdi) markadan söz edilir.Bu marka üzerinde iştirak ya da müşterek mülkiyet olması bireysel marka olarak adlandırılmasını engellememektedir.[45] Bunların yanında  bir de tanınmış marka kavramı vardır.Ancak gerek mahkeme kararlarında ve gerekse doktrinde değişik marka(tanınmış) terimlerine rastlamaktayız.Bunlar, maruf marka,çok tanınan, iyi tanınan,süper tanınan, meşhur, namlı markalar, dünyaca tanınan markalar, uluslar arası maruf markalar, işletmeyi simgeleyen markalar, slogan markalar, istisnai tanınmış markalar ve tanınmış markalar gibi terimlerdir.[46] Bunun yanında tanınmış marka ile dünya markası da farklı kavramlardır.Dünya markası, dünyada tanınan , ait olduğu mal veya hizmet bütün dünyada satılan, satılmasa bile bilinen markadır.Paris Sözleşmesi anlamında tanınmış marka ise geniş halk kitlelerinin tanıdığı, yüksek ekonomik değere sahip markadır.[47] Bir yabancı işletme Pazar şartları dolayısıyla , markasının Türkiye’de kendi adına değil de  vekili/temsilcisi adına tescilini uygun görebilir bu durumda vekil adına tescilli markanın sahibi de vekil olmaktadır.İnanca dayalı bir ilişki sonucu vekil adına tescilli bu tür markalara  vekil markaları veya temsilci markaları denmektedir[48] Uluslar arası bir sicilde tescilli markanın karşılığı olarak , uluslar arası markalar terimi kullanılmaktadır.Dolayısıyla bir marka , uluslar arası bir sözleşmeye dayalı olarak kurulan bir sicile tescil edilmiş ise uluslar arası marka statüsü kazanacaktır.[49]


II-SÖZLEŞME KAVRAMI :

         A. GENEL BİLGİLER:

            Romalılar döneminde kullanılan  contractus ( sözleşme) terimi  bugünkü anlamda akit/sözleşme  anlamına gelmiyor idi.Roma borçlar hukukunda akit ius civile[50] ‘nin tanıdığı ve ius civile’ye göre borç doğuran belli ve sınırlı sayıdaki muamelelere verilen isimdi ( contractus negoti).Romalılar negotium tabirini ivazlı muameleler için kullanırlardı.Oysa bu sözcüğün kelime anlamı  hukuki manada muamele değil,iktisadi manada iş demekti. Roma Hukukunda ,bu günkü  “anlaşma” anlamında consensus (rıza),conventio(anlaşma) veya pactio tabirleri kullanılmakta idi.Ve bunlar kural olarak bir dava ile himaye edilmemiş bütün anlaşmaları da  ( pactum’lar) içine almakta idi. Sözleşme özgürlüğü konusunda oldukça liberal ve ferdiyetçi XIX.yüzyıl  hukukunun aksine ,Ortaçağın Müşterek Hukuku ( ius commune), bu konuda oldukça kısıtlayıcı idi.
Roma Hukukunda hukuksal muameleler, irade beyanı bakımından  tek taraflı ve iki taraflı; sebep(causa) bakımından  ivazlı ve ivazsız; kesin hüküm ifade etmeye başladıkları zaman bakımından  yaşayanlar arasında ( inter vivos) ve ölüm sebebiyle (mortis causa); tarihi bakımdan ise ius civile ve ius honorarium, ius civile ve ius gentium  şeklinde ayrıma tabi tutulmuşlardır.[51]

1.Tanım:

Bir veya birden fazla kimsenin hukuki bir sonuç doğurmaya yönelmiş irade beyanlarına hukuki işlem; iki taraflı hukuki işlemlere de sözleşme denir.[52] Diğer bir değişle ; Sözleşme ( akit, mukavele,bağıt,kontrat)  iki tarafın  hukuki sonuç elde etmek üzere, iradelerini karşılıklı olarak ve birbirine uygun surette açıklamalarıyla oluşan bir hukuki işlemdir.[53]
Tek taraflı hukuki işlemlerin  en önemli özelliği sadece kanunda öngörülenlerle sınırlı olmalarıdır.Örneğin,vasiyetname,vakıf kurma,nesebin reddi.vs [54]
Çok taraflı hukuki işlemler ise “sözleşmeler” ile “kararlar” dan oluşur.Karar, kendilerine oy hakkı tanınan bir hukuki ilişki içinde birden çok kimsenin bu oy haklarını aynı yönde kullanarak bir anlaşmaya vardıkları çok taraflı bir hukuki işlemdir.[55] Bir sözleşmenin oluşabilmesi için tarafların irade açıklamalarının karşılıklı olması  gerekir.Sözleşmenin taraflarından her biri hem irade açıklaması sahibi hem de karşı tarafın irade açıklamasının muhatabı konumundadır.Hukukumuzda sözleşme yapma teklifi icap, diğer tarafın bu teklife verdiği olumlu yanıt ise kabul adını alır.[56]

2.Kapsam :

            Marka Lisans Sözleşmeleri kavramını, hukuksal niteliğini, diğer sözleşme türlerine benzer ve farklı olan yanlarını , marka lisans sözleşmesi hazırlanırken uyulması gerekli kural ve hükümleri iyi kavrayabilmek için  özelde Sözleşme Hukukuna genelde Borçlar Hukukuna ilişkin temel kavramları ve ilkeleri bilmek gerekir.Bu nedenle yukarıda sözleşmenin  tarihçesine ve sözleşme kavramına   değinmiş bulunmaktayız. Şimdi aynı nedenlerle  sözleşmeler hukukuna hakim olan ilkeler ve sözleşme türleri kısaca açıklanacaktır.

B. SÖZLEŞMELER HUKUKUNA HAKİM OLAN İLKELER[57]

Taraflar arasında akdedilen sözleşme dolayısıyla bir anlaşmazlık sözkonusu olduğunda bu anlaşmazlığın çözüme kavuşturulabilmesi için öncelikle sözleşmeler hukukuna hakim olan genel ilkelerin dikkate alınması gerekir.Bu nedenle sözleşmenin hazırlanması sırasında da bu ilkeler göz önünde tutulmalıdır.

            a. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi :

Kural olarak sözleşme özgürlüğü ilkesi, sözleşme yapıp yapmama özgürlüğünü, sözleşmenin karşı tarafını seçme özgürlüğünü, şekil özgürlüğünü,sözleşmenin içeriğini ve tipini belirleme özgürlüğünü, Sözleşmenin içeriğini değiştirme ve sözleşmeyi ortadan kaldırma özgürlüğünü de içerir.
Sözleşme özgürlüğü ilkesi BK’da geçerli genel bir ilke olan “irade özerkliği” ilkesinin sözleşmeler hukuku alanındaki görünüm şeklidir.Bir sözleşmenin akdedilmesi , iki tarafın karşılıklı olarak sözleşme kurma iradelerini  açığa vurmalarıyla gerçekleşir.Bu irade serbest şekilde oluşmalı ve açığa çıkmalıdır. Sözleşme özgürlüğü ilkesi mutlak değildir, taraflar bu ilkeden hukuk düzeninin sınırları içinde kalmak şartıyla yararlanabilirler.Sözleşme özgürlüğü ilkesine BK.m.19/ I de düzenlenmiştir.

1) Sözleşme yapıp yapmama özgürlüğü :

Özellikle ekonomik gücün kötüye kullanılmasını önlemek bakımından modern hukuk sistemlerinde  mutlak olarak kabul edilmemiş, bazı sınırlamalar getirilmiştir.Sözleşme yapma zorunluluğu kanundan doğabileceği gibi hukuki işlemden de kaynaklanabilir.

2) Sözleşmenin karşı tarafını seçme özgürlüğü:

Kural olarak kişiler belli bir kişi ile sözleşme yapmaya zorlanmamakla birlikte yasal bazı istisnalar getirilmiştir.Çünkü bu özgürlüğün sınırsız ve mutlak olarak uygulanması  çoğu zaman ekonomik açıdan zayıf kişilerin zarara uğramasına neden olmaktadır.

3) Şekil özgürlüğü :

Kural olarak sözleşmelerin geçerliliği herhangi bir şekle tabi değildir.(BK.m.11/I), Ancak BK.m.11/II ve m.16 ‘da bu kurala istisnalar getirilerek sözleşmenin bizzat kanun tarafından  veya sözleşmenin taraflarınca  özel bir şekle tabi tutulabileceğini  öngörmüştür.Bu durumda şekil şartı bir geçerlilik şartıdır.

4)Sözleşmenin içeriğini ve tipini belirleme özgürlüğü :

BK.m.19/I gereğince taraflar hem sözleşmenin içeriğini hem de tipini seçme serbestisine sahiptirler.Borç sözleşmeleri için geçerli olan bu kurala göre, taraflar isterlerse kanunda düzenlenmiş bir sözleşme tipini tamamen benimseyebilecekleri gibi , kanunda öngörülmeyen bir sözleşme yaratabilirler veya kanunda öngörülen bir sözleşme tipine yeni unsurlar ekleyerek farklı bir sözleşme oluşturabilirler(isimsiz,atipik sözleşmeler). Ayrıca taraflar sözleşmenin içeriğini de serbestçe belirleme hakkına sahiptirler.İçeriğe ilişkin serbesti kural olmakla birlikte mutlak da değildir. Sözleşme içeriğinin hukukun emredici kurallarına, ahlaka, kamu düzenine ve şahsiyet haklarına aykırı hükümler içermemesi ve aynı zamanda imkansız olmaması gerekmektedir Deniz,hava,kara taşıma şirketleriyle yapılan sözleşmelerde olduğu gibi sözleşmenin bütün hükümlerini sadece taraflardan biri belirliyorsa bu tür sözleşmeler iltihaki sözleşmeler olarak adlandırılmaktadır.Buna karşılık sözleşme içeriğinin bir kısmı önceden bir tarafça belirleniyor ve sadece bazı hükümler sonradan iki tarafın katılımıyla düzenleniyorsa  önceden belirlenen kısımda yer alan hükümler genel işlem şartları / haksız şartlar olarak adlandırılır.Genel işlem şartı barındıran sözleşmelerin en tipik olanı tüketici kredisi sözleşmeleridir..
5) Sözleşmenin içeriğini değiştirme ve sözleşmeyi ortadan kaldırma özgürlüğü: Taraflardan sadece bir tarafın tek başına bunu yapması mümkün değildir ancak her iki taraf da anlaşarak ,oluşturdukları sözleşmeyi değiştirmeye karar verebilecekleri gibi sözleşmeyi tamamen ortadan kaldırabilirler.

            b. Eşitlik İlkesi:

Borç ilişkisinin tarafları arasında kanun kural olarak herhangi bir ayrım yapmamış , ister gerçek kişi ister tüzel kişi hatta devlet olsun  tarafları eşit kabul etmiştir.

            c.  Nisbilik ve Üçüncü Kişi Aleyhine Borç Kurulamaması İlkesi:

Borç ilişkisi sadece alacaklı ve borçlu arasında bir bağ oluşturur. Alacaklı alacak hakkını sadece borçluya karşı ileri sürebilir.Ancak kanun bu ilkeye de bazı istisnalar getirmiştir.Tapuya şerh verilen şahsi hakların şerhten sonraki maliklere karşı da ileri sürülebilmesi veya üçüncü şahıs lehine yapılan sözleşmenin (BK.111) lehine sözleşme yapılan  üçüncü şahsa da ifayı talep hakkı vermesi ..vs. Külli halefiyet dolayısıyla  mirası reddetmedikleri sürece murisin borçlarından mirasçıların sorumlu olması  kişinin iradesi dışında borç altına girmemesi ilkesinin bir istisnasını oluşturur.

            d.  Sözleşmelerin Rızailiği İlkesi:

Günümüzde borç ilişkisinin oluşumu tarafların karşılıklı ve birbirine uygun iradelerinin  beyan edilmesine dayanır.Kural sözleşmenin rızailiği ilkesidir,ancak istisnaları vardır.Örneğin, eşya taşıma sözleşmesinde olduğu gibi karşılıklı ve birbirine uygun irade açıklaması yanında  eşyanın taşıyıcıya teslim edilmesi  zorunlu bir unsurdur.

e.       Objektif İyiniyet ( Dürüstlük) İlkesi:

Dürüstlük ilkesi MK’da ( m.2/I) ifadesini bulmuştur.Buna göre kişiler haklarını kullanırken  ya da borçlarını yerine getirirken hukuka, genel ahlaka, örf ve adet , doğruluk ve güven kurallarına uygun davranmakla yükümlüdür.Borç ilişkisinde de alacaklı alacak hakkını talep ederken , borçlu da borcunu yerine getirirken bu ilkeye uygun hareket etmelidir. 

f.       Kusurlu Sorumluluk İlkesi:

Haksız fiillerde (BK.m.41)  failin işlediği fiilden  sorumlu tutulabilmesi için bu fiil dolayısıyla zarar gören tarafından  failin kusurlu olduğunun  kanıtlanması gerekir. Oysa borva aykırılık durumunda borçlu kusurlu kabul edilir ve kendi kusursuzluğunu ispat etmedikçe akdi sorumluluktan kurtulamaz.

            g.  Sözleşmelerde İvazlılık İlkesi:

Hukukumuzda sözleşmeler kural olarak ivazlıdır.Buna karşılık ivazsız sözleşmelerde taraflardan biri  sözleşmeden bir fayda sağlamakla birlikte her hangi bir borç altına girmez. Örneğin, bağışlama, faizsiz karz, ücretsiz vekalet sözleşmeleri ivazlılık ilkesine istisna teşkil eder.
           
            h.  Hakimin Takdir Yetkisine Sahip Olması İlkesi:         

            MK.m.4’e göre  kanunun takdir hakkı verdiği durumlarda hakim hak ve nısfetle hükmeder.Örneğin, tarafların sözleşmede kararlaştırdıkları cezai şart miktarını aşırı bulduğu takdirde bu miktarın indirilip  indirilmeyeceğine veya ne miktarda indirim yapılacağına  hakim, yasa tarafından kendisine tanınan takdir yetkisini  kullanarak karar verir

            C.  SÖZLEŞME TÜRLERİ[58] :

1.      Hukuk Alanına Göre Sözleşmeler:

                        Hukuk alanına göre sözleşmeler; Aile Hukuku,Miras Hukuku,Borçlar Hukuku Sözleşmeleri gibi gruplara ayrılabilmektedir.Örneğin,evlat edinme sözleşmesi aile hukukuna, mirastan feragat sözleşmesi miras hukukuna,kira sözleşmesi borçlar hukukuna giren sözleşmelerdendir.

                        2.   Edim İlişkisi Bakımından:

a-Bir Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler: Örneğin bağışlama
taahhüdü, kefalet sözleşmesi,
b-İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler:
            (1)Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler: Bu tür sözleşmelerde, taraflardan birinin borcu diğer tarafın borcunun sebebini ve karşılığını teşkil eder.Borçlar arasında tam bir karşılıklılık ve bağımlılık vardır ve borçlar birbiriyle değiştirilmektedir.Bu değişim synallagma olarak adlandırılmaktadır.Bu tür sözleşmenin en klasik örneği satım sözleşmesidir.
            (2)-Eksik İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler: Bu tür sözleşmelerde taraflardan biri her zaman borç altındayken diğer taraf ancak bazı şartların gerçekleşmesi durumunda  borç altına girer.Örneğin, ücretsiz vekalet sözleşmesi.

            3.Kanunla Düzenlenip Düzenlenmediğine Göre:

a-İsimli (Tipik) Sözleşmeler:

                        (1)-Temlik Borcu Doğuran Sözleşmeler:Hakkın devredilmesi için sözleşmenin kurulması yeterli olmayıp,ayrıca tasarruf işleminin de yapılması gerekir. Örneğin,Satım,Bağışlama sözleşmeleri.
                        (2)-Kullandırma Amacı Güden Sözleşmeler: Mülkiyetin değil, kullanım hakkının (geçici bir süre) devri sözkonusu olan sözleşmelerdir.Örneğin lisans sözleşmeleri, adi kira, hasılat kirası, karz
                        (3)-İş Görme Amacını Güden Sözleşmeler: Örneğin,vekalet sözleşmesi, istisna sözleşmesi
                        (4)- Muhafaza Amacı Güden Sözleşmeler:Örneğin,vedia sözleşmesi, ardiye sözleşmesi.
                        (5)-Güvence Sağlama Amacını Güden Sözleşmeler:Örneğin,kefalet sözleşmesi,garanti sözleşmesi,sigorta sözleşmesi.
                        (6)-Sonuçları Şans ve Tesadüfe Bağlı Sözleşmeler: Örneğin, piyango, ölünceye kadar bakma sözleşmesi.
                        (7)-Ortaklık Sözleşmeleri: Adi şirket BK’da,ticaret şirketleri ise TK’da düzenlenmiştir.Bu tür ortaklık sözleşmeleri çok taraflı olmasına rağmen synallagmatik değildir.

                        b. İsimsiz( Atipik) Sözleşmeler:

                        Kanunla düzenlenmemiş sözleşmelerdir.
                        (1).Kendine Özgü Yapısı Olan ( Sui Generis) Sözleşmeler:
Sulh sözleşmesi, satış için tevdi sözleşmesi gibi sözleşmelere doktrinde  kendine özgü  yapısı olan sözleşmeler arasında yer verilirken, tek satıcılık, lisans, kredi açma, kredi kartı, know-how, iştira gibi sözleşmelerin kendine özgü yapısı olan sözleşmeler arasında yer alıp alamayacağı hususunda doktrinde bir netlik yoktur.[59]Bu tür sözleşmelr kanunla düzenlenmediği için ,uyuşmazlık halinde sorunlar çıkmaktadır.Bu nedenle öncelikle iyi niyet kuralları, teamüller, kanunda düzenlenen benzerleriyle kıyas, BK’nun genel hükümleri  uygulanacak, bunların da yetmediği durumlarda hakim MK(m.1) dan aldığı yetkiyle hukuk yaratma yöntemiyle mevcut boşluğu gidermeye çalışacaktır.
                        (2) Karma Sözleşmeler:
                        Her ne kadar kanunlarda düzenlenen sözleşmelerin unsurlarını taşısa da , unsurlarını taşıdıkları sözleşmelerden tamamen bağımsız sözleşmelerdir.
                        aa-Çifte Tipli Karma Sözleşmeler:Örneğin,kira karşılığı ders verme sözleşmesi.
                        bb-Kombine Sözleşmeler: Taraflardan birinin pek çok edimi yerine getirme borcu altına girerken diğer tarafın genellikle belli bir para ödemeborcunu üstlendiği sözleşmelerdir.Örneğin,pansiyon sözleşmesi.
                        cc- Çeşitli Sözleşme Türlerine Ait Unsurların Birbirine Karıştığı Sözleşmeler:Örneğin, karma bağışlama olarak nitelendirilebilecek , bir malın değerinden  aşağı bir fiyatla satılması durumunda satım ve bağışlama sözleşmelerine ait unsurların birbirine karıştığı yeni tip bir sözleşmenin ortaya çıkması.
                        dd-Kendisine Yabancı Yan Edimleri İçeren Kanunda Düzenlenmiş Sözleşmeler:Örneğin bakım ve ısıtılma kaydıyla kira sözleşmesi.
                        (3) Bileşik Sözleşmeler:
                        Bileşik sözleşme içerisinde yer alan sözleşmeler birbirlerinin sebep ve karşılığını oluşturmaktadır.Aralarında karşılıklılık vardır ancak kendi bağımsızlıklarını da korurlar.Örneğin, bir bağışlama karşılığında alıcının bağışlayana ölünceye kadar bakmasına ilişkin sözleşme.







III-LİSANS SÖZLEŞMESİ:

A.    GENEL OLARAK:

Lisans sözcüğünün ilk kez ne zaman kullanıldığını belirlemek zordur.Ancak marka sahibinin markasını bir başkasına devretmek yerine kullandırması ya da kullanım hakkını devretmesi  imkan dahilinde olduğundan , lisansın da marka ile paralel doğup geliştiğini ileri sürmek abartılı olmasa gerekir.Örneğin,Ortaçağda,Kafkaslarda, aile  damgasının (markasının ) bedel karşılığı kullanılmasına  izin  (lisans) verildiği, izinsiz kullanımın cezayı gerektirdiği bilinmektedir.[60]
Ekonomik gelişmeyle paralel olarak  ilk kez Amerikan Hukukunda uygulaması görülen lisans sözleşmeleri, daha sonra diğer ülkelere de yayılmış olup, Anglo-sakson hukukunun bir ürünüdür.[61] Lisans sözleşmelerinin en eskisi ve en tanınmışının patent lisansı olduğu belirtilmektedir.[62]
Lisans sözleşmeleriyle ilgili olarak BK’da bir hüküm yoktur.Marka Lisans Sözleşmesi’de hukukumuzda bağımsız bir sözleşme olarak yer almış değildir.Marka ile ilgili ilk düzenlemelerden olan Alameti Farikalara Dair Nizamname’[63] de de lisansa dair bir hüküm yoktur. Ancak Alameti Farikalara Dair Nizamname’nin Uygulamasına İlişkin Talimatname’[64] de (12.maddesinde) ve İhtira Beratı Kanunu’nda  “işletme mukavelesi” adı altında lisans  sözleşmelerinden söz edilmiştir. Sözleşmenin yapısı içerisinde basit ya da inhisari lisansın kabul edildiği, lisans sözleşmesinin geçerliliğinin noter onayına bağlandığı   bir düzenleme ise 1965 Tarihli Markalar Kanunu’[65] nda (m.34) yapılmıştır. 
Fikri hakların  lisansına[66] ilişkin 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda , (FSEK.m.49,50)düzenleme yapılmıştır. Sınai haklarla ilgili olarak da; 556-KHK[67] (m.20) ile marka lisansına,554-KHK[68] (m.41) ile endüstriyel tasarımların lisansına,551-KHK[69] (m.86) ile patent (ve faydalı model) lisansına ilişkin  düzenleme  yapılmıştır. Coğrafi işaretlerin korunması hakkında da Kanun Hükmünde Kararname  (555-KHK)[70] ile düzenleme yapılmıştır. Ayrıca bu KHK’lerin uygulama şeklini göstermek üzere ilgili Yönetmelikler[71] de yürürlüktedir.  Ayrıca genel normlarla (TK.m.56 vd.haksız rekabet düzenlemeleri ; BK.m.41 haksız fiile ilişkin düzenlemeler ) koruma sağlanan ve sahibine tekel olarak kullanım hakkı sağlayan  üretim sırrı,bilgi,tecrübe,tanıtıcı unsurlar..vs gibi gayri maddi değerlerin  kullanım haklarının devredildiği sözleşmelerin de  lisans sözleşmesi olarak nitelendirilmesi; yine ticaret ünvanı ile işletme adının da (TK.m.52,54,55) lisans sözleşmesine  konu edilmesi mümkün olmaktadır.
Fikri Mülkiyet Hakları, Sınai Mülkiyet Hakları ve Telif Haklarını içermektedir.Ülkemizde Sınai mülkiyet hakları ( patent,marka,endüstriyel tasarım,coğrafi işaret ve entegre devre topografyaları ) Türk Patent Enstitüsü’[72] nün, telif hakları ( Eser Sahibinin Hakları,İcracı Sanatçı Hakları,Komşu Hakları) ise Kültür Bakanlığı’nın sorumluluğundadır.[73]

1.     Tanım:

“Bir malın yapımı için ilk yapımcısından alınan izin”[74], “ sanayi, ticaret, ulaştırma, turizm ve reklamcılık gibi alanlarda  başka kişi ve kuruluşlara ait bir malı üretmek, bir teknik yöntemden yararlanmak ya da bir imkanı kullanmak amacıyla yasaların öngördüğü mercilerden alınan izin”[75] şeklinde sözlük anlamı olan lisans  sözcüğünün etimolojik kökeni latince “licere” sözcüğüdür.Yetkili kılmak,izin vermek anlamına gelmektedir.[76] Bir başka değişle lisans,lisans alanın sahip olduğu yetkilerin toplamı anlamında tüm hukuki durumunu ifade etmekte[77] olup sözcük olarak uluslar arası bir anlam kazanmıştır.[78] Kısaca,Lisansı kullanım izni olarak da tanımlayabiliriz.
Lisans Sözleşmeleri; Lisans verenin, lisans alana  gayri maddi bir malın ve bir gayri maddi malın işlevini ortaya çıkaracak kendiliğinden kurulan inhisarilik durumunun kullanımına izin vermesi borcunu ve kural olarak lisans alanın da bunun için bir bedel ödemesi borcunu yükümlendiği sözleşmelerdir.[79] Burada genel , tanıtıcı ve içinde değişken bir çok yapının gruplandığı  bir kavram söz konusudur.[80]
Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmesi’nin tanımı ise şu şekilde yapılmaktadır: “Ekonomik ve ticari değeri olan bir sınai hakkı münhasıran kullanma hakkına sahip olan kişinin ( lisans veren) sahip olduğu bu hakkın kullanımını-kural olarak – bedel karşılığında  kısmen veya tamamen bir başkasına ( lisans alana) devrettiği sözleşmedir.”[81]
Marka Lisans Sözleşmesi’ni ise “markanın sahibinin (lisans veren) mal varlığı içinde kalıp  kullanılması hakkının başkasına (lisans alana) devredildiği sözleşmeler”[82] olarak tanımlamak mümkündür.[83]Marka lisans sözleşmesi, iki tarafa borç yükleyen ,karma nitelik taşıyan ve lisans alana kullanma hakkını bahşeden sözleşmedir.Lisans alan ile veren arasındaki ilişki , satım, adi ortaklık ve hasılat kirası sözleşmelerinden unsurlar içerir.Bu nedenle  marka lisans sözleşmesi ve diğer lisans sözleşmeleri satım ve adi ortaklık karakterlerini haiz sözleşme olarak nitelendirilmektedir.[84]

2. Kapsam:

İnceleme konumuzun, Marka Lisans Sözleşmesi olması nedeniyle, genel olarak diğer sınai haklar bakımından lisans hükümlerine de  yer yer değinilecek ancak özel  olarak marka hukukuna göre lisans irdelenecektir.Aşağıda, konusuna göre lisansın türleri sayıldıktan sonra  lisans sözleşmesi çeşitleri sınai haklar bakımından yapılacaktır Şimdi, sağladığı  yetkiye, konusuna,  kaynağına göre çeşitlere ayırabildiğimiz lisansın türleri, sınai haklar bakımından lisans sözleşmesi çeşitleri ve lisans sözleşmesinin işlevlerine göz atalım.

B. LİSANS SÖZLEŞMESİNİN  İŞLEVLERİ

            1.  Lisans Sözleşmesinin İşlevleri:

            Bu sözleşme ile esas olarak üzerinde ekonomik değere sahip olunan yaratışmış bir eserin ( marka,tanıtıcı işaret veya tasarım gibi) veya yapılan buluş nedeniyle sahip olunan bir hakkın, bilginin ( patent,know-how) ticari olarak değerlendirilmesi söz konusudur.[85]Bunun yanında sınai hakkın verdiği gücün lisans sözleşmeleri ile genişletilerek  piyasayı dolayısıyla  rekabeti etkileyebilme imkanının elde edilmesi , lisans sözleşmelerinin  Rekabet Hukuku anlamında da değer kazanmasına yol açmıştır.[86] Patent lisans sözleşmesi ve diğer lisans sözleşmelerinin pek çok işlevi bulunmaktadır.Öncelikle, prensip olarak bu sözleşmeler, lisans sahibinin bir gayrimaddi mala erişmesine ve bu sayede de endüstriyel olanaklarını geliştirerek daha kolay rekabet edebilir hale gelmesine yaramaktadırlar. [87] Şimdi lisans sözleşmelerinin işlevlerini (fonksiyonlarını) kısaca sıralayalım:

a.      Ekonomik İşlev:

Lisans alan, lisans veren hak sahibinin , lisans verilen gayri maddi hakkı yaratırken harcamış olduğu  sürece (emek , zaman, para , mücadele vb) katlanmak zorunda kalmadan , gayrimaddi hakkı ekonomik fayda sağlayacak şekilde  değerlendirme imkanına sahip olmaktadır.

b.      İthalat Yasağının Aşılması İşlevi:[88]

Eğer bir malın o ülkede ithalatının yapılması yasak ise, lisans verilerek o malın üretimin sağlanması mümkün görünmektedir.Bu durum aynı zamanda  ekonomik fayda sağlamaktadır.[89]

c.       Teşebbüslerin Ekonomik Gruplaşması / Pazarın Genişlemesi İşlevi:

Aynı ekonomik çıkarlara sahip teşebbüsler, kuruluşlar, karşılıklı lisans sözleşmeleri yaparak , menfaatlerini karşılıklı olarak koruma yoluna gidebilmektedirler.İki ayrı kuruluş, birbiri ile bağlantılı hakları ortak bir lisansa bağlayabilmekte, hatta böylelikle, aralarındaki rekabet ilişkisine rağmen piyasalarını genişletebilmektedirler.[90]

d.      Piyasada Hakimiyet Kurabilme İşlevi:

Gayrimaddi hakkın sahibinin lisans sözleşmesi ile bu hakkın kullanımını inhisari olarak başkasına bırakması, lisans alanın piyasaya hakim olması sonucunu da doğurabilmektedir.[91]

e.       Rekabetin Arttırılması İşlevi:

Piyasada hakim olmaya ve sahip olunan hakim durumu kötüye kullanmaya imkan vermesi nedeniyle rekabeti bozucu etki gösterebilen lisans sözleşmeleri, diğer yandan piyasada uygun şekilde yerleşimi sağlama ve rekabeti artırıcı işlev de görebilmektedir.[92]

f.       Sulh İşlevi:

Özellikle , patentin butlanına ilişkin dava açıldığı durumlarda , davalı tarafın genellikle patentin iptali riskini göze almak yerine davacıya  lisans vermeyi teklif ettiği ve davanın lisans sözleşmesi yapılarak sulh ile sona erdirildiği görülmektedir.[93]Ancak burada hemen şunu belirtmek gerekir ki, söz konusu sulh sözleşmesinin rekabeti sınırlayıcı etkisi olacak ise mahkemece böyle bir sulh sözleşmesine izin verilmeyebilecektir.Böyle bir sulh nedeniyle zarar gören üçüncü şahısla lisans sözleşmesinin yapılmasına açılan bir dava nedeniyle mahkeme ya da yapılan bir şikayet nedeniyle Rekabet Kurulu karar verebilmektedir.[94]

g.      Vergi  Tasarrufu İşlevi:

Bir sınai hak, aynı topluluğa bağlı şirketler arasında lisans sözleşmesine konu edilerek holdingin yavru ortaklıklardan kazanç aktarımı yapması mümkündür. Ayrıca, lisansa konu hakkın ekonomik değerinden çok daha fazla bir değer lisans bedeli olarak kararlaştırılarak, daha az vergi ödenmesi mümkün olmaktadır.

h.      Teknoloji Aktarım İşlevi:

Özellikle, sanayi ve tüketim ürünleri alanında gelişmekte olan ülkelerde know-how sözleşmeleri başta olmak üzere lisans sözleşmesi  teknolojinin aktarımında ve yeni teknolojilerin yaratılmasında  oldukça önem taşır.[95]

i.        Tazminatın Belirlenmesinde Ölçüt Olma İşlevi:

Eğer sınai bir hakkın izinsiz kullanımı söz konusu ise ödenecek tazminatın miktarı, taraflar arasında lisans sözleşmesi olsaydı ödenecek olan lisans bedeli  dikkate alınarak belirlenebilmektedir.Örneğin, marka sahibinin uğradığı zarar, sadece fiili kaybın değerini değil, ayrıca marka hakkına tecavüz dolayısıyla yoksun kalınan kazancı da kapsar.(556-KHK.m.66/1).Bu kazanç marka sahibinin seçimine bağlı olarak, ya tecavüzcünün rekabeti olmasaydı elde edebileceği muhtemel gelire göre ; ya tecavüz edenin markayı  kullanmak yolu ile elde ettiği kazanca göre ya da  marka hakkına tecavüz edenin, markayı bir lisans anlaşması ile hukuka uygun şekilde kullanmış olması halinde ödemesi gereken lisans bedeline göre hesap edilir.(556-KHK.m66/2)

            j- Yabancı yatırımın ülkeye gelişini sağlama işlevi:
Yabancı yatırımcının Türkiye’ ye yatırım yaparken belli  hukuksal yollardan yararlanır.Bunlardan bir tanesi de yabancı yatırımın lisans, know how, teknik yardım ve yönetim anlaşmaları yolu  gelmesidir.Konumuzla yakından ilgili bir diğer hukuksal yol da Türkiye’de yerleşik kişilerin yurt dışında yerleşik kredi kartı kuruluşları ile lisans ve temsilcilik sözleşmesi yapmasıdır.[96] Bu yönüyle lisans sözleşmelerinin yabancı yatırımın ülkemize gelişini sağlama işlevinden söz edebiliriz.



C.  SINAİ HAKLARDA   LİSANS ÇEŞİTLERİ

1.     Kapsam:

İleride marka lisans sözleşmeleri incelenirken kategorilerine göre lisans  çeşitlerinden  bahsedilecektir. Ancak şimdiden konusuna göre ayrım yapıp, bunlar içerisinde  konumuzu yakından ilgilendiren sınai haklarda lisans çeşitlerine değinmekte yarar görüyorum.

2.     Konusuna Göre Lisans Çeşitleri:

                        Konusuna göre lisans çeşitlerini aşağıdaki şekilde gruplandırmak mümkündür:
           a-Fikri haklara ilişkin lisans sözleşmeleri (Bilgisayar programlarına ilişkin lisans sözleşmesi vb.)
                        b-Sınai haklara ilişkin lisans sözleşmeleri ( Patent,Faydalı Model,Endüstriyel Tasarım ve Marka Lisansı ) Sınai haklardan marka hakkına ilişkin lisans sözleşmeleri inceleme konumuz olup ileride ayrıntılı olarak işlenecektir                                   c-Diğer (Tanıtıcı unsurlar lisansı,ticaret ünvanı lisansı,know how lisansı.,...vb.)
                                                                                             
3.     Sınai Haklara İlişkin  Lisans (Sözleşmesinin ) Çeşitleri ;

Lisans sözleşmeleri,kullanım şekline göre,yöre ile sınırlı olarak, süre ile sınırlı olarak , kişiye bağlı ya da işletmeye bağlı olarak , teknik olarak sınırlanarak,nicelik bakımından sınırlanarak, lisans bedelinin saptanış şekline göre, lisansdan doğan hakkın içeriğine göre basit ve inhisari lisans olarak ve de son olarak tarafların iradeleri açısından isteğe bağlı ya da zorunlu lisans olmak üzere, kısaca yukarıda da incelediğimiz üzere kapsam,konu ve kaynağına göre  çeşitli ayrımlara tabi tutulmuşlardır.[97] . Yukarıda konusuna göre lisans sözleşmelerini fikri haklar, sınai haklar ve tanıtıcı unsurlar şeklinde sıralamıştık, şimdi inceleme konumuzla bağlantısı nedeniyle sınai haklar bakımından lisans sözleşmesi türlerine değineceğiz:

            a.  Patent Lisans Sözleşmesi:

551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname( 551-KHK)nin 5.maddesinde  yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan ve sanayiye uygulanabilir buluşlar patent verilerek korunurlar.[98]
551-KHK.m.88 da inhisari lisans ve inhisari olmayan lisansa ilişkin hükümler “Sözleşmeye Dayalı Lisans” başlığı ile düzenlenmiştir.Aynı kararnamenin 89.maddesinde  da Lisans Verenin Lisans Alana teknik “Bilgi Verme Yükümü” , m.90 “Hakkın Devri ve Lisans Vermeden Doğan Sorumluluk”, m.91 de  üçüncü kişilere karşı lisans veren ve alanın “Müteselsil Sorumluluk” u , m.92 de lisansın “Patent Siciline kayıt ve Hükümleri”,m.93’de  bir patent sahibinin patenti kullanırken “Rekabetin Kötüye Kullanımı” halinde mahkemece lisans verme teklifinde bulunmaya mahkum edilmesi, m.94’de “Patent Sahibinin Lisans Verme Teklifi” ,m.95 de “Lisans Verme Teklifinin Kabulü” ,m.99 ila m.120 arasında ise  “Zorunlu Lisans”a ilişkin hükümler düzenlenmiştir.
551- KHK.nin 135 nci maddesinde  Patent Sicili’ ne kaydedilmiş hakların ve lisansların  sahiplerinin izni olmadıkça  patent sahibinin “Patent Hakkından Vazgeçme”sinin mümkün olmadığı belirtilmiştir.Kararnamede ,sözleşmeye dayalı lisans ve zorunlu lisans yolu ile verilmiş hakları izinsiz genişletmek veya bu hakları üçüncü kişilere devretmek “Patentten Doğan Hakka Tecavüz Sayılan Fiiller”den sayılmış(m.136) , patent hakkına tecavüz dolayısıyla “Yoksun Kalınan Kazanç” a ilişkin tazminat hesabında  lisans bedelinin de zarar görenin seçimine bağlı olarak esas alınabileceği (m.140) belirtilmiştir.  Kararnamenin “Lisans Alanın Dava Açması ve şartları” başlıklı 148.maddesinde inhisari lisans sahibinin , üçüncü bir kişi tarafından patent sahibinin patentten doğan haklarına tecavüz edilmesi durumunda  patent sahibinin bu KHK çerçevesinde açabileceği davaları kendi adına açabileceği belirtilmiş, (basit) lisans sahibinin ise dava açma hakkını elde edebilmesi için yapması gereken prosedür açıklanmıştır.
Kararnamenin Geçici 1.Maddesinin 2.fıkrası göre  551-KHK.nin yürürlüğe girdiği (27.6.1995) tarihten önce yapılmış ve sicile kaydedilmiş devir, intikal ve lisans işlemlerinden dolayı  kazanılmış haklar saklı kalmak üzere, bu çeşit işlemlerde meydana gelecek değişiklikler için bu Kanun Hükmünde Kararname Hükümleri uygulanacaktır.

            b. Faydalı Model Lisans Sözleşmesi:

Patentten farklı olarak faydalı model belgesi verilmesi için buluşun “teknolojinin bilinen durumunun aşılması” kriteri aranmaz, diğer bir ifade ile faydalı model belgesi verilerek koruma sağlanması için buluşun yeni ve sanayiye uygulanabilir olması yeterlidir.(551-KHK.m.154 vd.)
551-KHK.nin 166 ncı maddesi gereği  “faydalı model belgelerine ilişkin  açık bir hüküm bulunmadığı ve  ve faydalı model belgelerinin özelliği ile çelişmediği takdirde patentler için öngörülen hükümler, faydalı model belgeleri için de uygulanır.”
551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’ninUygulama Şeklini Gösterir Yönetmeliğin ( 551-KHKY) 35 ile 43.maddelerinde patent (ve faydalı model) lisansa ilişkin Kararname hükümlerinin açıklaması yapılmıştır.

           
            c. Endüstriyel Tasarım Lisans Sözleşmesi:

Bir ürünün tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi,şekil, biçim,renk,doku,malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur  veya özelliklerin oluşturduğu bütünü ifade eden ”Tasarım” ( 554-KHK.m.3/a) ların yeni ve ayırt edici olanları belge verilerek korunmaktadır.(554-KHKm.5 vd.) Kararnamenin 20.maddesinde tescilden önce tasarımı kullanan ya da bu kişi ile lisans anlaşması yapan kişinin gerçek tasarım sahibinden inhisari olmayan lisans vermesini makul süre ve koşullarla isteyebileceğine ilişkin hüküm düzenlenmiştir.Kararnamenin 41.maddesinde “Lisans”42.maddesinde ise “Hakkın Devri ve Lisans Vermeden Doğan Sorumluluk” düzenlenmiştir.Kararnamenin 48/A maddesinin[99] (b) bendinde hakkı olmadığı halde lisansı başkasına devreden,veren, rehnedenler için öngörülen cezai müeyyideler düzenlenmiştir.60.madde de ise “Lisans Alanın Dava Açması ve şartları” düzenlenmiştir.
Endüstriyel tasarımların her ne kadar fikir ve sanat eserlerine benzer nitelikte oldukları ileri sürülse de patentlere benzer şekilde korundukları görülmektedir.[100]

            d.  Marka Lisans Sözleşmesi:

Marka lisans sözleşmeleri , inceleme konumuz olması nedeniyle ikinci bölümde ayrıntısı ile incelenecektir. Ancak şimdiden konunun 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’de  (556-KHK) ve Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik’te ( 556-KHKY) düzenlenmiş olduğunu belirtmekte yarar vardır.

            e.  Ticaret  Unvanı ve İşletme adı:

Ticaret unvanı ve işletme adı TK[101] nun m.41 vd. nda düzenlenmiştir.Ticaret unvanı işletmeden ayrı olarak başkasına devredilemez.Bir işletmenin devri,aksi açıkça kabul edilmiş olmadıkça  unvanın devrini de içerir.(TK.m.51) Ticaret unvanı ve işletme adı lisans sözleşmelerine konu olabilecektir, ancak genellikle tek başına lisans sözleşmesi ile  kullanım hakkının devri yerine  işletme ile birlikte devredilmektedir.[102]

            f.   Teknik Bilgi (Know-How) Lisans Sözleşmesi :

Know-how’ lar   Türk Hukukunda özel olarak düzenlenmemiş bir sınai haktır ,ancak bunların lisans sözleşmelerine konu edildiği de bir gerçektir.
“Bir şeyin, işin nasıl yapılacağını bilme” ya da kısaca “nasılı bilme” olarak tanımlanabilecek know-how terimi yerine “teknik bilgi” terimi de tercih edilebilir.Bu tercih AB Hukukunda ,AT Komisyonu tarafından çıkarılan 556/89 Sayılı Tüzük’te “patentlenmemiş teknik bilgi” olarak yapılan know-how tanımına da uygun düşecektir.[103] Teknik bilgi lisans sözleşmesi ile üretim, işletme, pazarlama sırrı veya gerçek anlamda sır teşkil etmeyen pazarlama ve işletme teknikleri ile ilgili bilgi ve deneyimlerinin kullanılma hakkı bir zaman sınırı içinde veya zaman sınırı olmaksızın bir başkasına bırakılmaktadır.[104] Her ne kadar özel kanunla düzenlenmemiş ise de haksız fiile ilişkin hükümler ( BK.m.41 vd.) ile haksız rekabeti önleyen hükümler (TK.m.56 vd.) gereği korunmaları mümkündür.[105]Bu teknik bilgiler gizli olabileceği gibi, gizli olmayan bilgiler de olabilir.[106] Ancak öğretide gizli olmayan bilgilerin lisans sözleşmesine konu olamayacağını ileri süren yazarlar da vardır.[107] Know- how anlaşmalarında  marka kullanım hakkı açıkça tanınmadığı takdirde marka hakları know-how alan tarafından kullanılamaz.[108]

            g.  Tanıtıcı Unsurlar :

Kanunlarda özel olarak düzenlenmeyen bir diğer lisans sözleşmesi konusu da tanıtıcı unsurlardır.Bu kavram[109] marka dışında kalan ve mal ve hizmetleri , bunları üreten veya satan  işletmelere atfen diğerlerinden ayırt etmeye yarayan slogan,işaret,amblem,emtia ve ambalaj biçimleri,mağaza ve lokal dekorasyonları,fiyat listesi/ prospektüs/katalog dizaynı vb. gibi unsurları ifade etmekte olup bunlar da lisans sözleşmesine konu olabilmektedir[110].  Özel kanun hükümlerince düzenlenmemiş de olsa tanıtıcı unsurlar haksız rekabet hükümleri çerçevesinde korunmaktadır.[111] Yargıtay’ın da bu görüşü destekleyen kararları vardır.[112] Ancak 556-KHK’da tescil edilmemiş işaretlere ilişkin hükümler bulmak mümkündür.Örneğin, 556-KHK.m.8/3-b ‘ye göre  ayırt edici işaret kullanan kişinin marka veya benzer işaretin  marka olarak tescili talep edildiğinde  itiraz hakkı bulunmaktadır.Görüldüğü gibi   tescil edilmiş marka bulunmamasına rağmen  işaretin sahibine bu imkan verilmiştir.
Oldukça çeşitli alanlarda düzenlenebilen lisans sözleşmelerinden[113] ,özel kanunla düzenlenmiş olsun ya da olmasın sınai haklara ilişkin lisans sözleşmesi türlerini sıralayarak, kısaca bilgi vermiş bulunmaktayız.  Birinci bölümü, Marka Lisans Sözleşmesinin Temel Kavramları bölüm başlığı altında Marka,Lisans,Sözleşme kavramlarını tarihsel gelişimi ile birlikte ve mümkün olduğu kadar kapsamını daraltarak , türleri sıralayarak ve kısaca açıklayarak ; sonrasında, ayrıştırarak incelediğimiz kavramları birleştirerek (Lisans Sözleşmesi) ,işlevlerini açıklayarak, inceleme konumuza ( Marka Lisans Sözleşmesi) gelmiş bulunmaktayız.








                                         İ k i n c i   B ö l ü m
                       MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ

I- MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ KAVRAMI, HUKUKSAL NİTELİĞİ , ÖZELLİKLERİ, ÇEŞİTLERİ :

A.GENEL OLARAK

         Bir Markanın tüketicinin bilincine yerleşmesi pek çok faktörün etkisi altındadır.İşletme sahibi bu riski üstlenmeyebilir.Halihazırda yüksek sürüm kabiliyetine sahip bulunan bir markanın kullanım hakkını elde etmek, markanın yaratılmasına ve güçlendirilmesine yönelik olarak çaba sarf etmekten daha az zahmetli olabilir ve işletme sahibinin hedeflerine daha uygun düşebilir.[114]Ayrıca, etkin rekabetin pazara giriş engelleri yarattığı pazarlara giriş bakımından lisans sözleşmeleri önemli rol oynamakta, işletmeler arasında stratejik birliktelikler kurulmasına olanak sağlamaktadır.
556-KHK.nin 5.maddesinde marka tanımı[115] yapılmış, 6.maddede korumanın tescille sağlanacağı belirtilmiş, 7.maddede “Marka Tescilinde Red İçin Mutlak Nedenler” ,8.madde de” Marka Tescili İçin Nispi Nedenler” sayılmıştır.Marka Lisans Sözleşmesinin irdelenmesi sırasında  değinilecek olan “marka hakkının tüketilmesi” m.13 de, markanın kullanılması m.14 de,marka tescilinden doğan haklarla ilgili hukuki işlemler ise m.15 , m.16 ( markanın devri),m.17,m.18 (teminat ),m.19 (haciz) ; hükümsüzlük halleri m.42,43 ve 44 de, sona erme sebepleri m.45’de,vazgeçme m.46 da düzenlenmiştir.Yine, lisans sözleşmelerine konu olabilen ortak marka m.55 ve m.60 da, hakkı olmadığı halde lisansı başkasına devreden, rehneden kişiler hakkında öngörülen cezai müeyyideler m.61/A, tazminat miktarının belirlenmesinde lisans bedelinin (de) zarar görenin seçimine bağlı bir kriter esas alınabileceği hükmü de “Yoksun Kılınan Kazanç” başlığı altında m.66 da düzenlenmiştir.Lisans alanın dava açması ve şartları ise m.73 de yer almaktadır.
Tescilli bir markanın kullanım hakkı, tescil edildiği mal veya hizmetlerin bir kısmı veya tamamı için  lisans sözleşmesine konu olabilmektedir.(556-KHK.m.20) Lisans, inhisari lisans veya inhisari olmayan lisans olarak verilebilmekte (m.21), devir,lisans,intikal,haciz,rehin ve marka sahibi hakkındaki değişiklikler ile ilgili hukuki işlemler  marka başvurularına da uygulanmaktadır.(m.22)
556-KHKY.[116]m.23 de lisans başvurusu sırasında ibraz edilmesi gereken belgeler sıralanmıştır.

B.     MARKA TESCİLİNDEN DOĞAN HAKLARLA İLGİLİ  HUKUKİ İŞLEMLER:

1.     Markanın Devri:

Markanın hem işletme ile hem de işletmeden bağımsız devri mümkün olabileceği gibi  556-KHK’ nın 16/I maddesi uyarınca tescil edildiği mal veya hizmetlerin tümü ya da bir kısmı için de devir işlemine konu olabilir.Ancak bir işletmenin aktif ve pasifleri ile birlikte devri , aksi kararlaştırılmamışsa , işletmeye ait markaların da devrini kapsar.(m.16/II) İşletmenin devri halinde, markanın işletmeden ayrı olarak devri için yazılı bir sözleşme yapılması lazımdır.Markanın devri halinde marka , sahibinin mal varlığından çıkarak devralanın malvarlığına geçtiği için lisans sözleşmesine göre çok fazla ekonomik bir değere sahip değildir.[117]
Tescilli bir markanın devri sırasında aynı markanın ya da ayırt edilemeyecek derecede benzerinin , aynı veya halkı yanılgıya düşürecek derecede benzeri mallar veya hizmetler için başka marka tescillerinin bulunması halinde, bu markaların da devredilmesi şarttır.(m.16/V) Kararnamede markanın tescil olunduğu mal veya hizmetlerin tümü ya da bir kısmı için devrinden söz edildiğinden , belli bir bölgesi ile sınırlı olarak devri mümkün olamaz.[118]
Devir halinde  satım sözleşmesine ( BK.m.182 vd.) ve alacağın temlikine ilişkin  hükümler (BK.m.162 vd.) de uygulanır.[119] Henüz tescili sağlanmamış marka başvurusu da devir işlemine konu olabilmektedir.(556-KHK.m22) Ancak şunu da hemen belirtmek gerekir ki garanti markası ve ortak markanın devri , ancak marka siciline kayıt halinde geçerli olmaktadır.(556-KHK.m.60)
Bazı hallerde TPE markanın devrini sicile kaydetmeyebilir.Markanın devri, mal veya hizmetlerin coğrafi kaynağı , kalitesi veya markanın kendisi ile ilgili olarak halkı yanılgıya düşürebilecek nitelikte ise , devir işlemi Enstitü tarafından yapılmaz.(556-KHK.m.16/IV)Ancak markanın yeni sahibi  bu yanılgıyı önlemek için devrin kısmi olmasını kabul ederse sicile kaydedilebilir.[120] İyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürebilmek için devrin sicile kaydı şarttır.(m.16/VII) Markanın devri tarafların birisinin başvurusu ile sicile kayıt edilir.Kayıt için gerekli belgelerin neler olduğu 556-KHKY.m.22 de düzenlenmiştir. Markayı devri marka koruma süresini kesmez ya da yeniden başlamaz .

2.     Markanın Rehni:

Tescilli bir marka, başkasına devredilebilir, miras yolu ile intikal edebilir, kullanma hakkı lisans konusu olabilir, rehin edilebilir.Rehin hakkı bakımından  MK’ nın rehin hakkına ilişkin hükümleri uygulanır.(556-KHK.m.15/I) Devredilebilen bir hak olan marka tescil başvurusu da rehin edilebilir.(m.22) [121]Tescilli bir marka üzerindeki sağlar arası işlemler yazılı şekle tabidir.(m.15/II) (MK.m.955/III).Ayrıca, rehin üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için sicile kaydedilmesi de gerekir.(556-KHK.m.16/VII, m.18/II)[122]
Taraflardan biri talep ederse rehin, sicile kayıt edilebilir ve yayınlanabilir.(556-KHKY.m.26/II) Marka üzerindeki yenileme ve adres değişikliği dışındaki lisans dahil diğer değişikliklerin gerçekleşmesi, rehin alanın onayına bağlanmıştır. (556-KHKY.m.27/I) Ticari işletme üzerinde rehin hakkı kurulursa Ticari İşletme Rehni Kanunu[123] ‘nun 3/c maddesi uyarınca marka da kural olarak ticari işletme rehninin kapsamına girer, ancak bunun aksine bir anlaşma da mümkündür. Rehnin sona ermesi ise; rehinli alacaklının alacağından vazgeçmesi , şart ya da süre koşulu  konulmuş ise şartın oluşumu, sürenin dolması, icra yolu ile satış ile mümkündür.(556-KHKY.m.27/II)

3.     Markanın Haczi:

556-KHK.m.19 hükmü uyarınca  tescilli bir marka işletmeden bağımsız olarak haciz edilebilir.[124] Hacizli bir marka üzerinde , haciz alacaklısının zararına yol açabilecek işlemler, ancak haciz alacaklısının muvafakatiyle yapılabilir.(556-KHKY.m.25/II) Haciz, sicile kaydedilir ve yayınlanır.(556-KHK.m.19/II) Haciz öncesi rehin ve lisans gibi marka üzerinde kurulmuş ve tescil edilmiş haklar saklıdır.[125]Hacze konu olan marka hakkının paraya çevrilmesi hususunda  İİK.m.121 uygulanır.Kararnamede açıkça öngörülmüş olmamasına rağmen marka iflas masasına girer.Ancak marka üzerinde hapis hakkı kullanılamaz.[126]

4.     Markanın Lisansa Verilmesi:

Markanın hukuksal işlemlere konu olmasının bir diğer şekli de markanın lisansa verilmesidir.İnceleme konumuz olan Marka Lisans Sözleşmesi aşağıda ayrıntısı ile irdelenecektir. Ancak bunun öncesinde  genel olarak lisans sözleşmelerinin özel olarak marka lisans sözleşmesinin hukuksal niteliği üzerinde durmakta fayda vardır.


C. MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİ KAVRAMI, HUKUKSAL NİTELİĞİ  VE ÖZELLİKLERİ:

         1.Kavram :

         Marka Lisans Sözleşmesi’ni  “markanın sahibinin (lisans veren) mal varlığı içinde kalıp  kullanılması hakkının başkasına (lisans alana) devredildiği sözleşmeler”[127] olarak tanımlamak mümkündür.[128]Marka lisans sözleşmesi, iki tarafa borç yükleyen ,karma nitelik taşıyan ve lisans alana kullanma hakkını bahşeden sözleşmedir.Lisans alan ile veren arasındaki ilişki , satım, adi ortaklık ve hasılat kirası sözleşmelerinden unsurlar içerir.Bu nedenle  marka lisans sözleşmesi ve diğer lisans sözleşmeleri satım ve adi ortaklık karakterlerini haiz sözleşme olarak nitelendirilmektedir.[129] Ancak her ne kadar satım ve adi ortaklı hükümlerini haiz sözleşme olsa  lisans sözleşmesinin  kendine özgü bir yapısı vardır.Ayrı bir inceleme konusu olabilecek lisans sözleşmelerinin  özelde marka lisans sözleşmesinin hukuksal niteliği üzerinde kısaca da olsa durmakta yarar vardır.

2. Marka Lisans Sözleşmesinin Hukuksal Niteliği:

Lisansın hukuksal niteliği sorunu , lisans alanın lisans veren ile ve üçüncü kişilerle olan ilişkilerinin tespiti bakımından önemlidir.Ancak, özellikle  tekelci (inhisari) lisansın  ayni hak sağlayıp sağlamayacağı   öğretide tartışmalı bir konudur.Marka lisansına konu olan hak marka hakkıdır.Marka hakkı ile lisans hakkını ayrı değerlendirmek gerekecektir.Marka lisans sözleşmesi ile  lisans veren sadece markadan yararlanma hakkını devretmektedir, marka hakkı kendinde kalmaktadır yani tescil yine marka sahibi lisans verende bulunmaktadır.Oysa lisans  şahsi haktır, çünkü lisans, gayri maddi bir hakkın kullanılmasının sözleşme sonucu elde edilmesi ile sahip olunan bir haktır.[130]
Tekelci marka lisansı bakımından da inhisarilik  bir mutlak hak gibi üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilen bir hak değildir , ancak lisans verene karşı ileri sürülebilir.Marka lisansının üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi tescille mümkündür.; yani burada lisansın üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi tescilin bir sonucudur.yoksa inhisari lisansın özünden kaynaklanan bir durum değildir.556-KHK.m.21/VI de “Aksi sözleşmede kararlaştırılmamış ise inhisari lisansa sahip olan kişi , üçüncü bir kişi tarafından  marka sahibinin markadan doğan haklarına tecavüz edilmesi durumunda marka sahibinin bu Kanun Hükmünde Kararname  uyarınca açabileceği  davaları kendi adına açabilir.İnhisari olmayan lisans sahiplerinin  kendi adlarına dava açma hakları yoktur” hükmü yer almaktadır.Bu paragraftan sonra ise basit lisans sahiplerinin   dava açabilmesi için izlemesi gereken prosedürden bahsedilmektedir.Kanunun bu maddesinde her ne kadar inhisari lisans hakkı  mutlak bir hak gibi  gözükse de “aksi sözleşme ile kararlaştırılmamış ise…”  hükmü nedeniyle yani sözleşme ile dava açma hakkının aksinin  kararlaştırılabilmesi  mümkün olduğundan  bu durum lisans hakkının mutlak bir hak olmadığını göstermektedir.
Diğer lisans sözleşmeleri gibi marka lisans sözleşmeleri de  genel bir hakkın kullanımının devredildiği sözleşmelerdendir,Ancak bu kullanımın devredilmesi kira ya da hasılat kirası sözleşmeleri gibi maddi değil aksine gayri maddi bir hakkın  kullanımının devri söz konusudur.Sonuç olarak lisans sözleşmesi iki tarafa borç yükleyen sürekli borç ilişkisi doğuran kendine özgü  bir sözleşmedir. [131]

3. Marka Lisans Sözleşmesinin Özellikleri:

Marka Lisans Sözleşmesi’ nin konusunu lisans işleminin objesi oluşturur.[132] Tescilli bir markanın  kullanım hakkı, tescil edildiği mal ve hizmetlerin  tamamı için olabileceği gibi bir kısmı için de lisans sözleşmesine konu olabilmektedir.(556-KHK.m.20) Markaların miras ya da devir yolu ile intikali hak sahipliğinin bir kişiden diğerine geçmesi anlamına gelirken , lisans verilmesi durumunda hakkın özü  hak sahibinde  kalmakta , lisans alan açısından bir kullanım söz konusu olmaktadır.[133] Hakkın özününün hak sahibinde kaldığı gerçeğini YARGITAY da kararlarında  dile getirilmiştir.[134] ÖZDEMİR, 556-KHK.m.20’de  tescil edilmiş markadan bahsediyor olsa da , tescil başvurusu yapılmış, ancak henüz tescil edilmemiş ya da tescili tamamlanmamış  bir marka için de marka lisans sözleşmesi  yapılabileceğini ,556-KHKY.m.23 de marka tescil numarası vb gibi belgelerin istenmesinin lisans sözleşmesinin içeriğine etkili olmadığını ileri sürmektedir.[135] Bu durumda , marka tescili yapılırsa, lisans sözleşmesi de baştan itibaren geçerli hale gelir, marka tescili sağlanamaz ise marka lisansı için yapılmış sözleşmeyi tanıtıcı unsurlar için yapılmış lisans sözleşmesi olarak değerlendirme gereği öğretide ileri sürülmüştür.[136]

Marka Lisans Sözleşmesinin diğer lisans sözleşmeleriyle de ortak olan özelliklerini[137] ise  şu şekilde sıralayabiliriz:

a.      Marka Lisans Sözleşmesi  Kural Olarak  İvazlı Ve İki Tarafa Borç Yükleyebilen Sözleşmedir:

Burada hakkın mülkiyetine sahip olan kişi mülkiyeti değil kullanım hakkını devretmektedir.Esas olarak, Marka Lisans Sözleşmesiyle Lisans veren, lisans alana markanın kullanım hakkını devretmeyi/kullanım hakkı vermeyi, lisans alan ise lisans verene bir bedel ödemeyi ve taraflar diğer yükümlülüklerini yerine getirmeyi üstlenirler.Lisans sözleşmesinin ivazsız olduğu hallerde ( serbest lisans)  yine iki taraf söz konusudur ancak bu tek tarafa borç yükleyen bir sözleşmedir.Serbest lisans istisnai bir durumdur, asıl olan iki tarafın da borç altına girmesidir. Lisans alanın edimi lisans bedelini ödemektir, genel olarak bu bedel bir ücret olarak ödenir.Ancak bedelin ücret dışında başka bir şekilde ödenmesi de kararlaştırılabilir.Örneğin, üretilen üründen bir miktar verilmesi.Tarafların birbirlerine karşılıklı lisans vermeleri de  mümkündür.Bu ihtimalde de iki taraflı ve ivazlı bir sözleşmenin varlığından bahsedebiliriz.

b.      Marka Lisans Sözleşmesi Borçlandırıcı İşlem Olup, Tasarrufi İşlem Değildir:

Özellikle tekelci marka lisans sözleşmelerinde marka sahibinin tekelci lisans alan dışında bir başkasına aynı hakkı verememesi  ve üstelik hakkını açıkça saklı tutmadıkça kendisinin dahi markayı kullanamaması ilk bakışta bu işlemin bir tasarrufi işlem olduğu kanısı uyandırsa da mutlak hak –marka hakkı-üzerinde bir tasarruf söz konusu  değildir.Bu nedenle ister tekelci ister basit marka lisansında olsun, ortada sadece borçlandırıcı işlem bulunmaktadır.[138] 

c.       Marka Lisans Sözleşmesi Sürekli Borç İlişkisi Kuran Bir Sözleşmedir:

Sahip olduğu gayrimaddi haktaki (marka) kullanma hakkını devreden lisans veren, sözleşme ilişkisi boyunca lisans alanın edimdeki menfaatini gerçekleştirmekle yükümlüdür. Lisans alanın edimdeki menfaati belli zaman noktasında tükenmemekte, fakat belli bir zamana yayılmaktadır.

d.      Marka Lisans Sözleşmesi Talihe Bağlı Bir Sözleşme Değildir:

Diğer lisans sözleşmelerinde olduğu gibi marka lisans sözleşmesinde de sözleşmenin sağlayacağı fayda sözleşmenin yapılma anında belli olmayıp gelişen şartlara bağlı olsa da bu sözleşmenin  talihe bağlı bir sözleşme olduğunu göstermemektedir.


D.  MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN TÜRLERİ :

1.Yetkinin Kapsamına Göre:

a.      (Basit) Marka Lisans Sözleşmesi ( İnhisari Olmayan  Marka Lisansı) : 

Bu tür lisansta lisans alanın tekel hakkı yoktur.Lisans veren aynı bölge için bir başkasına da lisans verebilir, hatta  hakkını saklı tuttuğunu belirtmeksizin aynı sınai hakkı kendisi de kullanabilir.Sözleşme yapılmış ancak inhisari  olmadığına ilişkin bir kayıt düşülmemiş olsa dahi taraflar arasındaki lisansın basit lisans olduğu kabul edilmektedir.Lisans sözleşmesinde ”En fazla korunan lisans sahibi “olma  kaydının yer alması, lisans verenin , lisans alana, kendisinden sonra hiçbir lisans alana  kendisine tanıdığı haktan daha fazla hak tanımayacağı garantisini vermesidir.[139]Ancak bu  kayıt lisansın basit lisans olma özelliğini ortadan kaldırmamaktadır.
Lisans, inhisari ( tekelci)  lisans veya inhisari olmayan (basit ) lisans şeklinde verilebilir (556-KHK.m.21/I)  Aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa, lisans inhisari değildir.(556-KHK.m.21/II-1.cümle) Diğer bir söyleyişle, basit lisans, İnhisari olmayan lisanstır.[140] Yani basit lisans yasa koyucunun tanıdığı olağan türü oluşturmaktadır.[141] Basit marka lisansı söz konusu olduğunda  Lisans Veren markayı kendi de kullanabilir, aynı markaya ilişkin üçüncü kişilere lisans da verebilir.(556-KHK.m.21/II-2.cümle) ARKAN, “Markanın bu yolla birbirinden bağımsız çok sayıda kişi tarafından kullanılmasının, markanın mal/hizmetlerin menşeini gösterme fonksiyonuna zarar vereceği ve piyasaya aynı markayı taşımasına rağmen farklı kalitede mal/hizmet sunulmasına yol açacağı söylenebilir” şeklindeki görüşü ile çok sayıda kişiye (basit) marka  lisans verilmesinin sakıncalarına dikkat çekmektedir.[142] Ancak bu endişe yasa koyucu tarafından göz ardı edilmemiş  556-KHK.m21/X’ da marka sahibinin  , talimatlarıyla  uygunluk içinde lisans alan tarafından üretilen malın veya sunulan hizmetlerin   kalitesini garanti edecek önlemleri alması gereği belirtilmiştir.
Kural olarak-sözleşmede hüküm yok ise-lisans sahipleri, lisanstan doğan haklarını üçüncü kişilere devredemez ve alt lisans veremez ; lisans hakkını alan kişi markanın koruma süresinde  markanın kullanılmasına ilişkin her türlü tasarrufta bulunabilir.Ancak sözleşme ile aksi kararlaştırılabilir; yani eğer sözleşmede hüküm var ise, lisans sahipleri lisanstan doğan haklarını üçüncü kişilere devredebilir, alt lisans verebilir ; lisans alan kişinin markanın koruma süresinde tasarrufta bulunma hakkı sınırlanabilir.( 556-KHK.m.21/IV-V )
(Basit) Marka lisansı sahibinin - üçüncü kişiler tarafından marka sahibinin markadan doğan haklarına tecavüz edilmesi durumunda- dava açma hakkı yoktur. Ancak, KHK’da yer almayan bu hakkın, lisans alanın lisans verenin vekili sıfatıyla dava hakkına sahip olacağının kabul edilebileceği , çünkü bu davaların açılmasında lisans verenin de menfaati bulunduğu öğretide ileri sürülmektedir. [143]  Lisans Alan, bu gibi durumlarda noter kanalıyla göndereceği bir bildirimle, gereken davayı marka sahibinin açmasını isteyebilir.Üç ay içerisinde marka sahibi gerekli davayı açmamış ya da talebi kabul etmemiş ise, lisans alan noter bildirimini ( ihtarname) de ekleyerek kendi adına dava açabilir Ancak, ciddi bir zarar tehlikesi mevcut ise  sürenin dolması beklenmeden mahkemeden ihtiyati tedbir kararı talep edilebilir.Tekelci lisans sahibi ise  bir bildirime -ve sürenin dolmasını beklemeye-  gerek kalmaksızın bu davaları kendisi açabilmektedir. (556-KHK.m.21/ VI,VII, VIII ,IX)

b.  Tekelci Marka Lisans Sözleşmesi (İnhisari Marka Lisansı)[144] :

(1)   Tekelci Marka Lisans Sözleşmesi :

Lisans verenin, aynı lisansı bir başkasına vermeme ; lisans alana tekel hakkı sağlama yükümlülüğüdür.Ancak buradaki tekel aynı yer,zaman ve konu için sözkonudur.Bu yükümlülük lisans vereni belli bir bölgede veya ülkenin tamamında sınai hakkın  kullanımını başkasına devretmemek borcu altına sokmaktadır,hatta lisans veren  açıkça saklı tutmamışsa –lisansın devamı süresince- kendisi bile kullanım hakkına sahip olamayacaktır.[145] Türk Hukukunda Sınai haklara ilişkin yasal düzenlemelerde bu husus açıkça belirtilmiştir.[146]
Bir marka lisans sözleşmesinin tekelci olabilmesi için , tekelci / inhisarî  olduğunun sözleşmede belirtilmesi gerekir.Tekelci lisans söz konusu olduğu zaman , lisans veren başkasına lisans veremez, hatta hakkını açıkça saklı tutmamış ise  kendisi de markayı kullanamaz.(556-KHK.m.21/II,III).Lisans Verenin kendisinin de markayı kullanması halinde yine inhisari lisans söz konudur ancak buna-( aşağıda incelendiği üzere) lisans verenin kendisinin kullanım hakkını saklı tutmaması halinde ayırt etmek için- Bağımlı(münferit)-Tekelci (inhisari) Lisans şeklinde adlandırmak da mümkündür.  Yaygın deyimiyle ,tekelci lisans, lisans alana gayri maddi malı lisansın geçerlik alanında[147] tek başına kullanma hakkı verir.[148]
Basit marka lisansında olduğu gibi tekelci marka lisansında da  aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa, lisans sahipleri, lisanstan doğan haklarını üçüncü kişilere devredemez veya alt lisans veremez.Yine aksi sözleşmede kararlaştırılmamışsa lisans hakkını alan kişi, markanın koruma süresinde  markanın kullanılmasına ilişkin  her türlü  tasarrufta bulunabilir.(556-KHK.m21/IV,V)
Aksi sözleşmede kararlaştırılmamış ise , tekelci lisansa sahip olan kişi-marka sahibinin markadan doğan haklarına üçüncü kişiler tarafından tecavüz edilmesi halinde, marka sahibinin bu kararname ( 556-KHK) uyarınca açabileceği - davaları kendi adına açabilir, tedbir talebinde bulunabilir( 556-KHK.m.IX).Marka sahibine ihtarname keşide etmesine gerek yoktur.( 556-KHK.m.21/VI) Marka hakkına tecavüz nedeniyle lisans alana marka hakkına dayanarak dava açma olanağının tanınması , lisansın mutlak nitelikte bir hak olarak ele alındığını da göstermektedir.[149]
Gerek basit, gerekse tekelci marka lisans sözleşmelerinde , sözleşme şartlarının lisans alan tarafından ihlali halinde , tescilli bir markadan doğan haklar, lisans alana karşı , dava yolu ile ileri sürülebilir.Lisans sicile kayıt edilmediği sürece , iyi niyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.Ve gerek basit ve gerekse tekelci marka lisans sözleşmelerinde  bu Kararname (556-KHK) ile  konuya ilişkin diğer kanun, tüzük, yönetmelik ve tebliğlere aykırı hükümler bulunamaz.Bu tür düzenlemeler  lisans tarihinden sonra yapılsa dahi , lisans sözleşmelerindeki aykırı hükümler geçersiz sayılır.(556-KHK.m.21/XI,XII,XIII)

            (2)  Bağımlı - Tekelci  Marka Lisans Sözleşmesi (Bağımlı İnhisari Lisans / Münferit Lisans) :
           
 Lisans hakkının lisansın sahibi ile lisansın konusunu oluşturan gayri maddi mal üzerindeki hakka sahip olan ( genel olarak lisans veren) kişi arasında paylaştırılması halini öğretide özel bir lisans türü olarak adlandıranlar[150] bulunsa da ÖZEL’in açıklamalarında olduğu gibi tekelci lisans sözleşmesinin bir alt bölümü( türü) olarak sınıflandırmak  da mümkündür.[151] Bu lisans türünün özelliği lisans alanın olduğu gibi lisans verenin de  kullanım hakkını elinde tutmasıdır.Lisans veren başkasına lisans veremez, ancak, kendisi de-lisans alan gibi- markayı kullanabilir. Diğer bir değişle Bu tip lisansta ( bu lisans türüne Tek Lisans da denir)  lisans veren lisans alandan başka hiç kimseye lisans vermeyecek,ancak kendi kullanım hakkını saklı tutabilecektir.Diğer bir ifadeyle lisans sözleşmesi devam ettiği sürece , farklı coğrafi alan, farklı konu ve zamanda dahi olsa  ikinci bir kişi ile kesinlikle lisans sözleşmesi akdedilmeyecektir. Oysa  inhisari lisansta yer,konu,zaman farklılığı olduğunda bir başka sözleşme yapılabilmektedir.

2.     Sözleşmenin İçeriğine Göre:

a.      Satış İçerikli Marka Lisans Sözleşmesi:

Kural olarak lisans bir malın hem üretilmesine hem de satılmasına ilişkin verilir.[152] Yani, diğer bir deyişle , taraflar,lisansın kapsamı açısından susmuşlar ise bu durumda kural olarak hem satış hem de üretime izin verildiği kabul edilmelidir.[153] Ancak lisansın üretimle ya da satışla sınırlanması da mümkündür.Lisans sözleşmesi ile lisans alana , marka sahibinden ( ya da onun göstereceği üreticiden) sağlanacak mallar üzerine , marka sahibine ait malı koyarak  piyasaya sunma, dağıtma, hakkının verildiği durumda satış lisansı söz konudur.[154]

b.      Üretim İçerikli Marka Lisans Sözleşmesi [155]:

Lisans alanın, kendisi tarafından üretilecek  mal üzerinde lisanslı markayı koyma hakkına sahip olduğu durumlarda  bir üretim lisansının varlığından söz edilir.[156] Lisans sözleşmesiyle , lisans alana  üreteceği mallar üzerine marka sahibine ait markayı koyarak piyasaya sunma yetkisi de tanınabilir.Bu durumda lisans sözlemesinde, lisans alan tarafından yapılacak üretimin belli bir kalitede olmasını sağlayacak hükümlere de yer verilmesi gerekir.[157] (556-KHK.m.21/VIII)

c.       Dış Alıma İlişkin Marka Lisans Sözleşmesi:

Eğer dış alıma  konu olan malın yurt içinde koruma hakkı çerçevesinde korunması söz konusu ise bu durumda dış alım lisansından söz edilebilecektir.[158]

d.      Dış Satıma İlişkin Marka Lisans Sözleşmesi:

Dış satıma konu olan malın yurt dışında korunması söz konusu ise  bu durumda dış satım lisansından bahsedilecektir.[159]

3.     Lisans Alanın Niteliğine Göre:

a.      Kişisel Lisans:

Lisansın işletmeye değil kişiye bağlı olarak verildiği lisans türüdür.Bu durumda işletmede meydana gelen bir değişiklik lisansı etkilemez.[160] İşletmenin devrinde de lisans etkilenmez.

b.      İşletme(Teşebbüs)/Birlik Lisansı:

Lisansın kişiye değil işletmeye verildiği ve genellikle basit lisanslar için söz konusu olan lisans türüdür.İşletme deyiminden daha çok ekonomik birlik anlaşılmaktadır. [161]Birlik lisansında lisanstan yararlanacak birlik/holding işletmeleri tek tek belirtilebilir, bu yapılmamış ise lisans verenin holdinge dahil olduğunu bildiği tüm teşebbüslerin lisans sözleşmesinden yararlanacağı söylenmektedir.[162]

4.     Lisans Bedeline Göre:

a.      Bedelli Lisans:

Verilen lisans karşılığında, lisans alanın lisans verene bir karşılık( bedel) ödemesi / ödeme taahhüdünde bulunması halinde , bu lisansı bedelsiz lisanstan ayırmak için “bedelli lisans” şeklinde bir tanımlama yapılabilir.

b.      Bedelsiz (Serbest) Lisans :

            Lisansın bedelsiz olması halinde serbest lisans vardır.[163] Lisans kural olarak bedel karşılığı  olarak verilirse de bedel alınmamış olması sözleşmenin geçerliliğine etki etmez.

5.      Tarafların İradesine Göre:

a.      Sözleşmesel Lisans:

ÖZDEMİR, “Eğer lisans, kaynağını sözleşmede buluyorsa bu durumu ifade etmek için sözleşmesel lisans kavramı kullanılabilir” demektedir.[164]Kanuni lisans, zorunlu lisans kavramlarının kullanılması; lisansın vasiyetname ile dahi tanınabilmesi karşısında , lisansın kaynağının sözleşme olduğunun vurgulanması açısından biz de Özdemir’e katılıyor, sözleşmesel lisans kavramının kullanılabileceğini düşünüyoruz.

b.      Zorunlu Lisans:

. Lisans hakkı, sözleşme ile, vasiyetname ile,mahkeme kararı ile veya idari bir kararla da tanınabilen bir haktır.[165] Hatta  bir sınai hakkı tescil ettirmeden kullanan kişinin yasal bir lisans hakkının olduğu söylenebilir,zımni lisansın  mümkün olduğu da ileri sürülmektedir.[166]  Kanundan kaynaklanan yetki ile lisans verme zorunluluğu doğuyorsa ortada , verilen lisansa zorunlu lisans denmektedir.Rekabetin Korunması Hakkında Yasadan[167] aldığı yetki ile  Rekabet Kurulu , sözleşme yapmaktan kaçınmanın rekabet sınırlaması teşkil ettiği hallerde , teşebbüse lisans verme zorunluluğu getirebilmektedir, yani Rekabet Kurulu kararı ile  adeta zorunlu lisans  sözleşmesi yaratılmış olmaktadır.[168]
Piyasadaki hakim durumun kötüye kullanılmasının önlenmesi açısından da Rekabet Kurulu, lisans vermeyi zorunlu tutabilmektedir. Kamu yararının gerektirdiği durumlarda da zorunlu lisans verilebilmektedir Mahkemeler ve TPE de verdiği kararlarla  lisans zorunluluğu getirebilmektedir Kanunlarca kamu yararı veya adalet düşüncesi ile öngörülen, örneğin   551-KHK.m99 vd. nda da düzenlenmiş olan zorunlu lisansa Markalar ile ilgili kararnamede (556-KHK) yer verilmemiştir.
Marka sahibinin aksi yönde iradesine rağmen, kanunda öngörülen şartların gerçekleşmesi halinde lisans vermesi şart ise  zorunlu lisans söz konusu olmaktadır.[169] Bir mahkeme ya da idari makam kararına ihtiyaç olmaksızın  kanun nedeniyle  lisans verilmesi söz konusu ise kanuni lisanstan da söz edilebilir.[170]

6.     Coğrafi Alana Göre:

a.      Bölgesel Lisans:

Lisansın belli bir bölge için verilip verilmeyeceğine 556-KHK’de değinilmemiştir. Oysa 551-KHK.m.88 ve 554-KHK.m.41 ‘de  lisansın ulusal sınırların bütünü içinde veya bir kısmında geçerli olacak şekilde verilebileceği gösterilmiştir.[171] Aynı şekilde marka lisansı açısından da lisansın bölgesel olarak verilmesinin mümkün olduğu öğretide ileri sürülmektedir.Ancak, lisans bölgesel de olsa , mallar sadece o bölgede piyasaya sürülmüş dahi olsa , marka hakkının tüm Türkiye bakımından tüketilmesi gerçekleşmiş olur.( 556-KHK.m.13/I)

b.      Ülkesel Lisans:

Sözleşmede, lisansın belli bir bölge için verilmiş olduğunun açıklanmadığı hallerde , lisansın tüm Türkiye için verilmiş olduğu -yani lisansın ülkesel olduğu – kabul edilmelidir.[172]

7.     Lisansın Kapsamına Göre:

a.      Kısmi Lisans:

Lisans, markanın tescil olduğu  mal ve/veya hizmetlerin  tamamı  ya da bir kısmı için  verilebilir.556-KHK’nın 20.maddesi bu hususu açıkça düzenlemiştir.Örnek vermek gerekirse  otomotiv, gıda ve turizm alanında faaliyet gösteren ve sınıflarda marka tescili bulunan  bir firmanın  sadece ötomotiv sınıfında lisans vermesi pek ala mümkündür, işte böyle bir durumda “kısmi lisans” tan sözedilebilecektir.

b.      Tam Lisans:

Kısmi olmayan,ya da kısmi olduğu  bir başka değişle lisansın markanın tescilli bulunduğu tüm sınıflar için geçerli olması halinde , lisansın kısmi olmadığının vurgulamasının “ tam lisans” şeklinde yapılmasında bir sakınca görülmemektedir.

c.       Geniş Lisans:

ARKAN’ a göre; “Tescilli marka , tanınmışlık düzeyi yüksek bir marka ise (556-KHK.m.8/IV ) , bunun farklı mal/hizmetlerde kullanılması hususunda da lisans sözleşmesi yapılabilir.Örneğin, spor ayakkabıları alanında tanınmış bir marka olan “Adidas” sahibi tarafından tıraş losyonlarında kullanılmak üzere  lisansa verilebilir.”[173] Tescilli sınıf/sınıfları aşan bir kullanım yetkisi söz konusu olduğu için bu lisans türünü kısmi ve tam lisanstan ayırmak için  “ geniş lisans” kavramı kullanılabilir.

8.      Lisansın Süresine Göre:

a.      Süreli Marka Lisans Sözleşmesi:

Lisans sözleşmeleri kural olarak belirli bir süreye ilişkin olarak gerçekleşir.[174] Taraflar belli bir sürenin dolmasıyla sözleşmenin sona ereceği hususunda anlaşmışlarsa , belirlenen sürenin gelmesiyle lisans alan, lisans konusu markadan yararlanma hakkını kaybeder.

b.      Süresiz ( Belirsiz süreli) Marka Lisans Sözleşmesi:

Lisans sözleşmesinde süre öngörülmemiş ise ya da süresiz olduğu belirtilmiş ise bu tür lisans sözleşmesi söz konusu olur.İstisnai bir durumdur, kural lisans sözleşmelerinin  süresinin belirli olmasıdır.
                        Konuya ilerde sözleşmenin feshi incelenirken de değinilecektir.Ancak, şimdiden şunu belirtelim; olağanüstü fesih durumunda yasa, sözleşmenin belirli süreli ya da belirsiz süreli olmasına bakmaksızın taraflara sözleşmeyi feshetme hakkı tanımaktadır.[175]

9.     556-KHK ‘da Düzenlenen Lisans Türleri:

a.       İnhisari Lisans ( Bkz: Yukarıda incelendi)

b.      Basit Lisans  ( Bkz:Yukarıda incelendi)

c.       Alt Lisans:

Lisans alanın lisans sözleşmesi ile kendisine tanıdığı haklar çerçevesinde bir başkasına tanıdığı lisansa; diğer bir değişle lisans alanın, verdiği lisansa alt lisans denmektedir.[176] Alt lisans, ancak basit lisans şeklinde olabilir.[177]556-KHK (.m.21), alt lisansın verilebilmesi için  sözleşmede açık hüküm bulunmasını öngörmektedir.   
Alt lisans ilişkisinde lisans alan aynı zamanda lisans veren durumundadır.[178] Lisans vermesinin dayanağı ise kanun veya sözleşmedir.[179] Öğretide, alt lisansın, inhisari olmayan (basit) lisans türüne özgü olduğu, çünkü inhisar hakkının  alt lisansa engel olduğu ileri sürülmektedir.[180] 556-KHK, alt lisansın açıkça sözleşmede kararlaştırılmış olmasını aramaktadır.(m.21/IV).[181] Olayların çoğunda alt lisans verilecek kişiyi lisans alan belirlese de , sözleşme lisans verenle yapılabileceği gibi, lisans alanla, alt lisans sahibi arasında lisans veren lehine de yapılabilir.[182]
            Eğer bir sözleşmede iki taraf da hem lisans veren hem de lisans alan konumunda ise karşılıklı lisanstan söz edilebilir.Örneğin patent konularının birbirine bağımlı olması halinde her iki patent sahibi  birbirlerine lisans verme durumundadırlar.(551-KHK.m.79)

II-MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI TARAFLARI , İÇERİĞİ,  ŞEKLİ  VE  TESCİLİ:
        
A.MARKA LİSANS SÖZLEŞMESİNİN KURULMASI :

            Markanın lisans konusu olabileceği, marka lisansının inhisari ve inhisari olmayan şeklinde düzenlenebileceği[183] , lisans verenin hakkını açıkça saklı tutmadıkça kendisinin de markasını kullanamayacağını; markaya üçüncü kişilerin tecavüzü halinde inhisari lisans sahibinin dava açabileceğini, basit lisans sahibinin ise dava açabilmek için belli bir prosedürü aşması gerektiği; sözleşmede hüküm olmak kaydı ile alt lisans verilebileceği...vb. konular 556-KHK’de (m.20,21,22) düzenlenmiştir.[184]
Marka lisans sözleşmelerinin konusu , üzerine marka koyulabilecek tamamen ya da kısmen bir mal ya da bir hizmet üzerindeki kullanma hakkı olmaktadır.Lisans vermenin hukuksal esasını ise lisans veren ile lisans alan arasında bir sözleşme kurulması oluşturur. Marka lisans sözleşmesi  -diğer iki taraflı sözleşmelerde olduğu gibi- karşılıklı ve birbirine uygun şekilde yapılmış iki irade açıklaması[185] ile kurulur.Bu iki irade açıklamasından ilki öneri ( icap), buna yanıt oluşturan diğerine ise kabul denir.(BK.m1)[186]  Marka lisans sözleşmesi de diğer sözleşmelerde olduğu gibi  geçerlilik koşullarına uygun olmalıdır. [187] Sözleşmenin geçerli olarak kurulması bakımından tarafların sözleşme kurma konusunda fiil ehliyetine haiz olmaları gerekli ve yeterlidir.[188]       


[1] 554 Sayılı Türk Patent Enstitüsü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, RG.24.06.1994-21970
[2] 551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname , RG.27.06.1995-22326
[3] 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname , RG.27.06.1995-22326
[4] 554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması  Hakkında KHK  (554-KHK),RG.27.06.1995-22326 ; 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında KHK ( 555-KHK), RG.27.06.1995-22326
[5] 4054 sayılı 7.12.1994 Tarihli Rekabetin Korunması Hakkında Kanun,RG.13.12.1994-22140
[6] Ünal TEKİNALP,Fikri Mülkiyet Hukuku,Güncelleştirilmiş ve Geliştirilmiş 3.Bası, İstanbul,2004,s.333.d.n.1 
[7] Gerg AMİCBA, “ Abhazlar’ da Damga”,Yay. Haz.: Zafer SÜREN,ÇİPXE Kafkas Aile Damgaları,İstanbul,2001, As Yayınları,s.17
[8] Osman ŞANAL,Markanın Hükümsüzlüğü,Ankara,2004, Adalet Yayınevi, s.7, d.n.11: Reha POROY , Ticari İşletme Hukuku,5.Bası,İstanbul,1987, s.227
[9] Vasfi GÜSAR, , “Çerkeslerde Aile Markaları ( Çipkhe-Çipxe) “, SÜREN, s.16
[10] TEKİNALP,s.333
[11] ŞANAL,s.8 , POROY,s.227)
[12] Çağlar ÖZEL, Marka Lisansı Sözleşmesi,Ankara,2002,Seçkin Yayınları ,s.26 d.n.5 : Bu nizamnamenin 1289 ve 1296 tarihli iki zeyli hakkında bkz. Haydar ARSEVEN, Nazari ve Tatbiki Alameti Farika Hukuku, İstanbul,1951,s.4
[13] RG.12.3.1965 – 11951
[14] 1965 Tarihli Markalar Kanunu, 3.11.1995 tarih ve 4128 Sayılı Kanunun 5.maddesi ile 24.6.1995 tarih ve 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında KHK’nin 82.maddesinde yapılan değişiklikle yürürlükten kaldırılmıştır.
[15] Markalarla ilgili üye ülkelerin mevzuatının uyumlaştırılmasına dair 21 Aralık1988 tarih ve 89/104 EEC sayılı birinci Konsey Direktifi ; Daha ayrıntılı bilgi için Bkz.ÖZEL,s.26, d.n.9 ve bu d.n. da adı geçen kaynaklar.
[16] RG.27.6.1995-22326
[17] 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin  Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik,RG.5.11.1995-22454
[18] 556-YÖN.m.3 (Değişik:20.4.1999 tarih ve 23672 Sayılı RG) : “ Bu Yönetmelik, 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname,Paris Sözleşmesi,TRIP’S Anlaşması,NIS Anlaşması ve Viyana Anlaşmasına dayanarak hazırlanmıştır.”
[19] 22.6.2004 Tarih ve 5194 Sayılı Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun. Bu Kanun ile sınai haklara ilişkin diğer kararnameler yanında 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname’nin  5,7,22,42,61/A,71,75 ve 78 nolu maddelerinde değişiklikler yapılmıştır.
[20] Ünal TEKİNALP ,Yeni Marka Hukukunda Tescil İlkesi ve Tescilsiz İşaretlerin Hukuki Durumu,(Tescil İlkesi), Prof.Dr.Kenan Tunçomağ’a Armağan,İstanbul,1997,s.468
[21] RG.13.8.1995-22373
[22] TEKİNALP, Tescil İlkesi ,s.469,d.not.5
[23] 27.06.1995 tarih ve 22326 Sayılı R.G. de yayınlanmış yayımı tarihinde yürürlüğe girmiştir.
[24] “Ünlü bir yabancı sigara mamülünün (üzerinde) ve  ambalajında kullanılan bir şeklin ( Özel rengi ile birlikte) marka olarak 556 sayılı KHK’nin 5.maddesinde öngörülen bir başka teşebbüsün mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlayan niteliğinin bulunduğunun kabulü gerekir ..” Y.11.HD.12.11.1999 tarihli,E.1999/6866,K.1999/9075
 (  Kaynak: Tamer PEKDİNÇER,Fikri-Sınai Mülkiyet Hukuku Mevzuatı,İstanbul,2003,Der Yayınları,s.203 )
[25] “…ambalajlarının…” sözcüğündeki  cümlenin anlam bütünlüğünü bozan ‘nın’ eki 5194 Sayılı 22.06.2004 Kabul Tarihli ve yayımı tarihinde yürürlüğe giren  Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 12.maddesi ile  kaldırılmıştır.
[26] Büyük Larousse, Milliyet Yayınları,C.15,s.7812
[27] ŞANAL, s.10 d.n.19 ; Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yayınları,Yeni Baskı,C.2,Ankara,1988,s.990
[28] ÖZEL,s.28, d.not.17; Sabih ARKAN,Ticari İşletme Hukuku,4.Baskı,Ankara,1998,s.254; TEKİNALP,s.31; Reha POROY,Hamdi YASAMAN,Ticari İşletme Hukuku,9.Bası,İstanbul 2001,s.282; Sami KARAHAN,Ticari İşletme Hukuku,Konya 2000,s.131; İrfan DÖNMEZ,Markalar ve Haksız Rekabet Davaları,İstanbul 1992,s.1
[29] 556-KHK m.1
[30] 556-KHK m.14/c,15,20,21,22,60,61/c,61/A-b,66/c,73...vs.
[31] TEKİNALP,s.333 vd.
[32] Necati MERAN, Marka Hakları ve Korunması,Ankara-2004,Seçkin Yayınları,s.30
[33] ÖZEL,s.33
[34] MERAN,s.31
[35] MERAN,s.31
[36] Bu marka çeşitli  yabancı ülkelerde belgelendirme markası (certification mark) diye de tanımlanmaktadır.Kutlu OYTAÇ, Karşılaştırmalı Markalar Hukuku,Genişletilmiş 2.Bası,İstanbul,2002,s.279
[37] MERAN,s.32
[38] Sami KARAHAN,Ticari İşletmeler Hukuku, 9.Bası, Konya,1999,s.147
[39] 555 Sayılı 24.6.1995 Tarihli Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname, RG.27.6.1995-22326
[40] Avrupa Topluluğu’nun 89/104 sayılı 21.12.1988 tarihli “Üye Devletlerin Markalara İlişkin Hukuklarının  Uyumlaştırılmasına İlişkin Konsey Yönergesi” nin 15/2 maddesinde üye devletlerin coğrafi işaretleri kollektif (ortak) marka ya da garanti markası olarak kabul edebilecekleri ifade edilmiştir. Sabih ARKAN, Marka Hukuku,C.1,Ankara,1997,s.50,51 (Nakleden:MERAN,s.33)
[41] MERAN,,s.33
[42] POROY/ YASAMAN, s.258(Nakleden: MERAN,s.33)
[43] MERAN, s.32
[44] TEKİNALP,s343
[45] TEKİNALP,s.348 ,ÖZEL,s..33 )
[46] JATON, La Protection des Marques de HauteRenommee, Lausenne 1961,s.25 ( Nakleden: Hamdi YASAMAN , Marka Hukuku ile İlgili  Makaleler, Hukuki Mütalaalar, Bilirkişi Raporları,İstanbul,2003,Beta Yayınları, s.3,4 )
[47] TEKİNALP, s.379 ; Tanınmış markalarla ilgili değişik görüşler,tanımlar, bilirkişi raporları hakkında Bkz.Hamdi YASAMAN,Marka Hukuku İle İlgili Makaleler,Hukuki Mütalaalar,Bilirkişi Raporları,İstanbul,2003,Beta Yayınları.
[48] TEKİNALP,s.350)                                                                                                                                                   
[49] Hanife DİRİKKAN,Tanınmış Markanın Korunması,Ankara,2003,Seçkin Yayınları,s.45
[50] Roma vatandaşlarına ait özel hukuka verilen isim .Farklı anlamlara da gelmekte olan terime ve ilgili terimler hakkında  Bkz. Ziya UMUR,Roma Hukuku Lügatı,İstanbul-1983,İstanbul Üniversitesi Yayını,s.100 vd.
[51] Ziya UMUR,Roma Hukuku,İstanbul,1984,Filiz Kitabevi,s.413 vd.
[52] N.Haluk NOMER, Borçlar Hukuku,2.Baskı,İstanbul,2001,Beta, s.12
[53] Turgut AKINTÜRK,Borçlar Hukuku,Genişletilmiş 10.Bası,İstanbul,2004,s.21
[54] Şebnem AKİPEK / Erkan KÜÇÜKGÜNGÖR, Sözleşmeler Rehberi, Ankara,2000,Yetkin,s.16; ,Selahattin Sulhi TEKİNAY  vd. , Borçlar Hukuku,C.1,Yeniden Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 5.Bası,İstanbul,1985,Fakülteler,s.54
[55] TEKİNAY vd.,a.e.,s.56 ; AKİPEK/KÜÇÜKGÜNGÖR,a.e,s.16
[56] AKİPEK/KÜÇÜKGÜNGÖR,a.e.,s.17
[57] Sözleşmeler Hukukuka Hakim Olan İlkeler ve bu ilkeler karşısında  Marka Lisans Sözleşmelerinin Durumu ve Sözleşmelerin Hazırlanması  konuları işlenirken AKİPEK/KÜÇÜNGÜNGÖR,  Sözleşmeler Rehberi kitabının içerik ve sistematiğinden yararlanılmıştır.(s.27-44 )  
[58] Sözleşme Türlerinin sınıflandırılması hakkında Bkz. AKİPEK/KÜÇÜKGÜNGÖR,s.17-26
[59] AKİPEK/KÜÇÜKGÜNGÖR,s.23, d.not26
[60] “...Damga çok eski bir bağımsızlık elementiydi.Derebeyine bağımlı olan insanların özel damga kullanma hakları yoktu,bağlı bulundukları derebeyi için çalışıyor,onların davarlarına bakıyorlardı.Kendilerine ait davarlara damga vurmak, ancak beylerin iznine bağlıydı.Damga aldıkları kişilere bedel ödemek zorunda idiler.Bedelini ödedikten sonra derebeyi, onlara uygun gördüğü bir damgayı işletiyor ya da kendi damgasının kullanılmasına izin veriyordu.Ama bağımsız çiftçi-köylü sınıfı, kendi aralarında bedelsiz olarak damga alışverişi yapabiliyordu.Damgası olmayan çiftçi, damgası olan çiftçiden rica ederek hayvanlarını damgalayabiliyordu...” AMICBA,”Abhazlarda Damga”,SÜREN,s.17
[61] Saibe Oktay ÖZDEMİR,Sınai Haklara İlişkin Lisans Sözleşmeleri ve Rekabet Hukuku Düzenlemelerinin Lisans Sözleşmelerine Uygulanması, İstanbul,2002,Beta yayınları, s.33
[62] ÖZDEMİR,a.e.,s.34
[63] 28 Nisan 1304 Tarihli  Fabrikalar Mamulatı İle  Eşyayı Ticarîyeye Mahsus Alameti Farikalara Dair Nizamname (ÖZEL,s.44,d.not.112 :  Bu nizamnamenin metni için Bkz. Haydar ARSEVEN,Nazari ve Tatbiki Alâmeti  Farika Hukuku,İstanbul,1951,s.205 vd.)
[64] 9 Temmuz 1923 Tarihli  ,28 Nisan 1304 Tarihli Alameti Farika Nizamnamesi’nin Sureti Tatbiki Hakkında Talimatname (ÖZEL,s.44,d.n.113 :  Bu talimatnamenin metni için Bkz. ARSEVEN,a.g.e.,s.232 vd.)
[65] 03.03.1965 Tarihli 551 Sayılı Markalar Kanunu,RG.12.3.1965-11951
[66] Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu  lisans sözleşmesi ifadesi yerine ruhsat ifadesini kullanmakta ise de burada anılan söleşmelerin de lisans sözleşmesi  olduğunu kabul etmek gerekir.TEKİNALP,Ü,Fikri Mülkiyet Hukuku,İstanbul,1999,s.206;Ş.EREL,Türk Fikir ve Sanat Hukuku,Ankara,1998,s.251 vd.; N.AYİTER,,Hukukta Fikir ve Sanat Ürünleri,Ankara,1981,s.206 ( Nakleden,ÖZDEMİR,s.31)
[67] 24.06.1995 Tarihli,556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname             ( RG.27.06.1995-22326)
[68] 24.06.1995 Tarihli,554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (RG.27.06.1995-22326)
[69] 24.06.1995 Tarihli-551 Sayılı Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ( RG.27.06.1995-22326)
[70] 24.06.1995 Tarihli 555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında  Kanun Hükmünde Kararname (RG.27.06.1995-22326 )
[71]Patent Haklarının Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik,RG.5.11.1995-22454 (Kısaca 551-YÖN)   ;
 556 Sayılı Markaların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik , RG.5.11.1995-22454 (Kısaca 556-YÖN);
554 Sayılı Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik, RG.5.11.1995-22454 (Kısaca 554-YÖN.)
555 Sayılı Coğrafi İşaretlerin Korunması Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Uygulama Şeklini Gösterir Yönetmelik,RG.5.11.1995-22454 (Kısaca 555-YÖN)                
[72] Türk Patent Enstitüsü 24.06.1994 Tarih ve 544 Sayılı KHK ile kurulmuş olup 19.11.2003 tarih ve 5000 sayılı Kanun ile değişiklik yapılmıştır.
[73] TPE Broşürü,Sınai Mülkiyet İle İlgili Uluslar arası Anlaşmalar ve Türkiye’nin Bu Anlaşmalarla İlgili Durumu,Ankara,2004,s.2
[74] Resimli Ansiklopedik BÜYÜK SÖZLÜK İngilizce,Fransızca,Almanca karşılıklar,terimler,deyimler,atasözleri, C.7,s.1435, (Ansiklopedik Yayıncılık )
[75] Grand Master Genel Kültür Ansiklopedisi,C.3,s.775 (Milliyet Yayınları,İstanbul,1992)
[76] MODİANO,G.,Le contrat de licence de brevet,Geneve,1979,s.26 ( Nakleden:ÖZDEMİR, s.9 )
[77] ZEHNAUSERN,U, Der İnternationale Lizenzvertrag,Freiburg,1991,s.4 ( Nakleden: ÖZDEMİR,,s.9)
[78] Almanca Lizens, İngilizce ve Fransızca Licence, Amerikan İngilizcesinde License,İtalyanca Licenza, İspanyolca Licensia,Rusça Licensii.Bkz.HENN,Günter, Patent und Know-how-Licenzvertrag,Heidelberg 1999,s.28 Karş. Ali Necip ORTAN, Avrupa Patent Sözleşmesi,Ankara, 1979,s.36 (Nakleden: ÖZEL,.,s.42)
[79] ÖZEL,,s.43,nakledilen ve karşılaştırılması istenilen kaynaklar d.n.109’ dadır.
[80] ÖZDEMİR,s.30,nakledilen kaynaklar d.n.119 dadır.
[81] ROUBİER,P, Le droit de la proprite industrielle, paris,1952-1954,s.261;MODIANO,G,Le contrat de licence de brevet,Geneve,1979,s.12;..vd.( Nakleden ÖZDEMİR,s.32)
[82] ARKAN,Sabih,Marka Hukuku Cilt.II,Ankara,1998,s.190
[83] ÖZEL,s.44, TEKİNALP,s.431
[84] TEKİNALP,s.431
[85] ÖZDEMİR,s.34-35
[86] PEDRAZZİNİ/BÜREN/MARBACH,İmmaterialgüter-und Wettbewerbsrecht,Bern,1988,N.983 vd. ( Nakleden  ÖZDEMİR,s.35 )
[87] NOVIER,Mercedes , La Propriete intellectuelle en droit international prive suisse,Librairie Droz, Geneve,1996,s.180 ( Nakleden:ERDEM,133)
[88]Bu durum, doktrinde ekonomik fonksiyon içerisinde  değerlendirilmektedir.Kuşkusuz , bir malın ithalatının o ülkede yasak olması durumunda ,lisans verilerek  bu üretimin yapılması sağlanmakta dolayısıyla bu durum ekonomik fayda da sağlamaktadır. Ancak, bir ülkeye girişi yasak olan bir malın , lisans yolu ile üretiminin sağlanarak girişini başlı başına bir fonksiyon olarak değerlendirmenin yerinde olacağı kanaati taşıyorum.
[89] Ali Necip ORTAN, Avrupa Patent Sistemi I,II, Ankara,1991-1992,s.3 ; ÖZDEMİR,s.35
[90] ZENHAUSERN, U,Der İnternationale Lizensvertrag,Freiburg,1991,s.25 ; ORTAN,a.g.e,s.6 (Nakleden ÖZDEMİR,s.36)
[91] ÖZDEMİR,s.36
[92] PEDRAZZİNİ,P,Versuch einer Nominalisierung das Lizenzvertrages,Festgabezum 60.Geburstag von Walter Schluep,Zürich,1988,s.99 vd. ( Nakleden: ÖZDEMİR,s.37)
[93] ORTAN,a.g.e.,s.4 vd.; ÖZDEMİR,s.37
[94] ÖZDEMİR,s.37
[95] ÖZDEMİR,,s.38 ve aynı eserdeki d.not.154,155,156,157 ve 158 de adı geçen kaynaklar.
[96] Aysel ÇELİKEL / Günseli (ÖZTEKİN) GELGEL, Yabancılar Hukuku, Yenilenmiş 11.Baskı,İstanbul,2004,Beta yayınları
[97] Ali Sait YÜKSEL, Patent ve Lisans ( Patent,Marka,Know-How) Sözleşmesi Hukuku,Marmara Üniyersitesi Yayın No:471,İktisadi ve İdari Bilimler Fak.Yayın No:384,İstanbul,1989,s.85 vd.; ORTAN, Patent Lisansı Sözleşmesi,s.133 vd.;B.Bahadır  ERDEM, Patent Hakkının Korunmasına ve Patent Hakkına İlişkin Sözleşmelere uygulanacak Hukuk, Avrupa Patent Anlaşması ve Ekleri ile Genişletilmiş ve Yenilenmiş 2.Bası,İstanbul,2002,141
[98] ÖZDEMİR,s.99,100
[99] 22.06.2004 tarih ve 5194 sayılı Bazı Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile değişikliğe uğramıştır.
[100] PEDRAZZİNİ,a.g.e.,s.130, ( Nakleden ÖZDEMİR,s.132)
[101] 29.06.1956 Tarihli 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu,Yayın T:9.7.1957 , Yürürlük T.1.1.1957
[102] ÖZDEMİR,s.41
[103] Mustafa BAŞ, Teknik Bilgi ( Know-How) Lisans Sözleşmesi,Ankara,2000,Yetkin, s.29
[104] Şener AKYOL,Borçlar Hukuku,Özel Borç İlişkileri,II.Fasikül,İstanbul,1997,s.1,2
[105] ÖZDEMİR,s.46-47
[106] BAŞ,a.g.e.s.57
[107] Osman Berat GÜRZUMAR, , Franchıse Sözleşmeleri  ve Bu Sözleşmelerin Temelini Oluşturan Sistemlerin Hukuken Korunması,.İstanbul,1995,Beta,s.100
[108] OYTAÇ,s.220
[109] Bu tanıtıcı unsurlar aynı şartlar altında ve aynı hükümlere göre korunabildikleri için , bunların tümünün bir üst kavram altında toplanması mümkündür.Örneğin İsviçre’de bu tür sınai ve ticari unsurlar için ;Alman Hukuku’ndan alınan “Ausstattung”(donanım) deyimi kullanılmaktadır.Bkz.TROLLER,Alois,Immaterialgüterrecht,Bd.1,2,Basel und Frankfurt a.M.,3.Auflage 1985,s.427 ( Nakleden:GÜRZUMAR,a.g.e.,s.66,d.not.434
[110] ÖZDEMİR,s.47
[111] GÜRZUMAR,a.e,s.72 vd , ÖZDEMİR,s.147-148
[112] Y.HGK.,14.15.1982  E.874,K.507 ( Kaynak: ÖZDEMİR,a.e.,s.148,d.not.621)
[113] Sözleşme örnekleri için Bkz. Ali Osman ÖZDİLEK, / Beyza Banu ÖZDİLEK, , A’dan Z’ye Uygulamalı Sözleşme Örnekleri,III Cilt, İstanbul,2004,Vedat Kitapçılık, “Dijital Ürünler Lisans Sözleşmesi” s.585,”Endüstriyel Tasarım Lisans Sözleşmesi” s.709, “Franchise Sözleşmesi” s.823,”İçerik Lisans Sözleşmesi” s.1090, “İnhisari Lisans Sözleşmesi”s.1191, Kayıt-Mekanik Lisans Sözleşmesi” s.1345-1346 , “Marka Lisans Sözleşmesi” s.1574, “Marka Devir Sözleşmesi” s.1573,  “Ortak Yatırım Lisans Sözleşmesi”s.1661, “ Özgün Müzik Lisans Sözleşmesi” s.1722, “Patent Lisansı Sözleşmesi ”s.1728, “Shrinkwrap Lisans Sözleşmesi” s.2071, “Son Kullanıcı Lisans Sözleşmesi” s.2107, “Telif Hakkına Konu Materyali Kullanma Lisansı” s.2255, “Ticari Marka Devir Sözleşmesi” s.2272, “Ticari Marka Temlik ve Kabul Sözleşmesi” s.2272,”Cep Telefonlarında Müzik Eserlerinin Zil Tonu Olarak Kullanımına İlişkin Lisans Sözleşmesi” s.474 ; Ayrıca diğer sözleşmeler hakkında ayrıntılı bilgi için  Bkz. GÜRZUMAR,Oaman Berat, Franchise Sözleşmeleri, İstanbul,1995,Beta ; Gülçin Elçin GRASSINGER, ,Sponsorluk Sözleşmesi,Ankara,2003,Beta ; SÖZER,Bülent,Elektronik Sözleşmeler,İstanbul,2002,Beta ; Mustafa BAŞ, Teknik Bilgi ( Know-How) Lisans Sözleşmesi.
[114] YASAMAN,Hamdi/ALTAY, Stkı Anlam/YUSUFOĞLU,Fülürya/YÜKSEL,Sinan , Marka Hukuku,C.II,İstanbul,2004,Vedat Kitapçılık, s.734
[115] Marka tanımları ve marka türleri hakkında  Bkz:1.Bölüm, s.1 vd.
[116]  2.10.2002 Tarih ve 24894 Sayılı RG.de yayımlanmıştır.
[117] ÖZEL,s.38,d.n.78
[118] ARKAN,s.178; MERAN,s.170
[119] TEKİNALP,s.427,ÖZEL,s.38
[120] TEKİNALP,427;MERAN,s.171
[121] ARKAN,s. 182 MERAN,s.178
[122] ÖZEL,s.40
[123] 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu,RG.28.7.1971-13909
[124] “Garanti markasının veya ortak markanın haczedilip haczedilemeyeceği  556-KHK’da gösterilmemiştir.Bunların devredilebilmesi mümkün olduğu için  haczinin de mümkün olması kabul edilmelidir.”ÖZEL,s.41;ARKAN,s.207;TEKİNALP,s.430,431, Aksi görüş: “ Garanti markası ve ortak markalar için  diğerlerinden farklı olarak onların haciz edilemeyeceğini kabul etmek bu markaların niteliği itibariyle daha doğrudur.” .MERAN,s.179, Sami KARAHAN, Ticari İşletme Hukuku,Konya,2000,s.150
[125] ÖZEL,s.41,d.n.99
[126] TEKİNALP,s.430; ÖZEL,s.41
[127] Sabih ARKAN,Marka Hukuku Cilt.II,Ankara,1998,s.190
[128] ÖZEL,s.44, TEKİNALP,s.431
[129] TEKİNALP,s.431
[130] ÖZDEMİR,s.s.24
[131] ÖZDEMİR,s.50 vd.
[132] ÖZEL,a.g.e,s.45
[133] Reha POROY,Ticari İşletme Hukuku, İstanbul,1994,s.244 ; ÖZEL,a.e.,s.46
[134]  Davacı şirket, noterlikçe düzenlenen muvafakatnameyle tek taraflı olarak tescilli markasının, davalı şirketçe kullanılmasına rıza göstermiş, bir süre sonra da ihtarname ile verdiği bu izinden feragat edip izni geri aldığını bildirmiştir. Kural olarak bir hak devredilmeyip, yalnızca kullanımı için başkasına koşullu veya koşulsuz izin verilmişse, şartları oluştuğunda, asıl hak sahibinin bu izni geri almak hak ve yetkisi vardır. Çünkü hakkın özü kendisine aittir.”Y.11.HD. KT.3.4.2001,E.762,K.3930 ( Kaynak: Kazancı Bilişim-İçtihat Bilgi Bankası )
[135] ÖZDEMİR,s.140-141,d.not.593
[136] PEDRAZZİNİ,M,Le contrat d’entreprise, le contrat d’edition, le contrat de licence, Traite de droit prive suisse,Fribourg,1985, s.133, (Nakleden: ÖZDEMİR,s.141)
[137] Marka lisans sözleşmesinin özellikleri tespit edilirken, ÖZDEMİR’in “Lisans Sözleşmesinin özellikleri” başlığı ile yaptığı ayrım ve kıstaslar temel alınmış ve marka lisansına uyarlanmıştır. Ayrıntılı açıklamalar için Bkz:ÖZDEMİR,63-66
[138] ÖZDEMİR, bu görüşün İsviçre öğretisinde baskın olarak kabul edildiğini ancak Türk öğretisinde azınlıkta kaldığını belirtmektedir : ÖZDEMİR,65
[139] PEDRAZZİNİ,M,Le Contrat D’entreprise, le contrat d’edition, le contrat de licence,Traite de droit prive suisse, Fribourg,1985,s.106 ( Nakleden: ÖZDEMİR, a.e.,s.14)
[140] Basit lisans-inhisari lisans konusunda  geniş bilgi için Bkz:ÖZEL,a.g.e,s.48,d.n.141’de yazılı tüm kaynaklar.
[141] TEKİNALP,Fikri Mülkiyet Hukuku, (1999 Baskısı),s. § 28,N.28 ; ARKAN,C.II.,s.194 vd. ; ÖZEL,s.49
[142] ARKAN,s.195
[143] PEDRAZZİNİ,a.g.e.,s.107 ( Nakleden: ÖZDEMİR,13)
[144]  556-KHK’da ve diğer mevzuatımızda inhisari lisansın tanımı yapılmış değildir.1994 tarihli İngiliz Markalar Kanunu’nda verilen tanıma göre “ Genel veya sınıflandırılmış olsun (inhisari lisans) lisans veren dahil tüm kişiler ayrık kalmak üzere lisans alanın (lisansiye), tescilli bir markanın kullanımı için lisansta açıklandığı üzere yetkilendirildiği bir lisans çeşididir”Aktaran: OYTAÇ,s.220
[145] ÖZDEMİR,a.e,s.12
[146]  551-KHK.m.88/4    ,  556-KHK.m.21/3    ,  554-KHK.m.41/4
[147] Geçerlilik alanını “ lisans alana bırakılan coğrafi bölge” şeklinde anlamalıyız.Bkz:Aynı yönde: TEKİNALP,431
[148] ÖZEL,49
[149] ARKAN,196
[150] WILLIAMS,J.F, A Maneger’s Guide To Patents, Trademarks and Coprights,1986,s.70  (Hayal Feyzan ŞEHİRALİ, Patent Hakkının Korunması, Ankara,1998, ‘den Nakleden: ÖZEL,50)
[151] ÖZEL,50
[152] ÖZEL,47
[153] ÖZEL,48,d.not.138 de yazılı kaynak.
[154] ARKAN,194
[155] Öğretide buna “üretim lisansı” dendiği gibi, ( ÖZEL,49)  “üretime dayandırılan lisans” da denmektedir.OYTAÇ,222
[156] ÖZEL,47,48
[157] ARKAN,194
[158] ÖZEL,48
[159] YÜKSEL,Ali Sait,Patent ve Lisans Sözleşmesi Hukuku,İstanbul,1989,s.88 ; ÖZEL,48
[160] ÖZEL,51,d.not.156
[161] YÜKSEL,Ali Sait, Patent ve Lisans (Patent,Marka,Know-How) Sözleşmesi Hukuku,İstanbul,1989, s.88 ; ÖZEL,51,d.not.158
[162] HILTY,R.M,Lizenzvertragsrecht,Bern,2001,s.81 ( Nakleden:ÖZDEMİR,18)
[163] PEDRAZZİNİ,s.607 ; (Nakleden:TEKİNALP,432)
[164] ÖZDEMİR,a.e,s.15
[165] ÖZDEMİR,a.g.e,s.10
[166] MODİANO,G.,Le contrat de licence de brevet,Geneve,1979,s.39 ( Nakleden: ÖZDEMİR,a.e.,s.10)
[167] 1994 Tarih ve 4054 Sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun
[168] HILTY,R,M,Lizenzvertragsrecht,Bern,2001 ( Nakleden: ( ÖZDEMİR,a.e.,s.10)
[169] TEKİNALP,432
[170] ÖZDEMİR,a.g.e,16
[171] 551-KHK’ nın kaynağını oluşturan 89/104 Sayılı Yönerge de de (8.1 maddesi) lisansın üye devletlerin tamamı veya bir kısmında  verilebileceğinden sözedilmiştir.  ARKAN,C.II, 194
[172] ARKAN,a.e, 194
[173] ARKAN,193
[174] ÖZEL,194
[175] ÖZEL,200
[176] ÖZDEMİR,16
[177] TEKİNALP,a.g.e.,s.432
[178] ÖZEL,51
[179] MERAN,182
[180] TEKİNALP,432 ; MERAN,182
[181] Aynı şekilde 551-KHK.m.88/V ; 554-KHK.m.41/V
[182] ORTAN,105 vd.; ÖZDEMİR,17
[183] 13 Aralık 1995 tarih ve 2868/95 sayılı Komisyon Tüzüğü ile yürürlüğe giren Birlik Markası’na İlişkin 20 Aralık 1993 Tarih ve40/94 Sayılı Avrupa Birliği Konsey Tüzüğü’nün Lisans Verme başlıklı 22. maddesi:
“ 1.Bir Birlik markası tescil edildiği mal veya hizmetlerin bir kısmı veya tamamı için  ve Birliğin tamamı veya bir bölümü için lisans verebilir.Lisans inhisari veya inhisari olmayan şeklinde olabilir.
2.Birlik markası sahibi lisans sözleşmesinin koşullarından , devamlılığına, tescil edilmekle markanın kullanılacağı biçime , lisansın verildiği mal ve hizmetlerin kapsamına, markanın kullanılacağı bölgeye,veya üretilen malların kalitesine veya lisans alanca gerçekleştirilen hizmetlere ilişkin olarak , her hangi birine aykırı davranan bir lisans alana karşı , söz konusu markanın tanıdığı hakları kullanabilir.
3. Lisans sözleşmesinin koşullarına halel gelmemek şartıyla bir lisans alan  bir Birlik markasının tecavüzüne  ilişkin olarak ancak  lisans verenin izni iledir ki yargılama başlatabilir.Ancak münhasır lisans alanın yapacağı bildirim üzerinedir ki marka sahibi makul süre içerisinde dava açmadığı takdirde lisans alan böyle bir dava açabilir.
4.Lisans alan uğradığı zarar ziyanın tazmini amacıyla Birlik markası sahibince açılan  davaya müdahil olarak katılabilir.
5.Taraflardan birisinin isteği üzerine bir Birlik markası için lisans verilmesi veya devri Sicil’e işlenip yayınlanacaktır.” ( Kaynak: OYTAÇ,s.501 )
[184] Avrupa Birliği’nin Markalara İlişkin Olarak Üye Devletlerin Hukuklarının Uyumlaştırılmasına Dair 89/104 Sayılı Birinci Konsey Yönergesi, markanın serbestçe devrine ilişkin düzenleme içermemekle birlikte 8.maddesinde , marka haklarının lisans verilebilirliğine yönelik bir hüküm mevcuttur.Şöyle ki: “Lisans verme,1-Bir markanın tescil edilmiş olduğu mal veya hizmetlerin tamamı veya bir kısmı için ve ilgili üye devletin tamamında veya bir coğrafi kısmı için dahi lisans verilmesi mümkündür.Lisans münhasır veya gayri münhasır olabilir..2- Bir markanın maliki bununla ilgili haklarını lisans vermiş olduğu kimseye karşı lisans sözleşmesinin hükümleri doğrultusunda lisans süresi,markanın kullanım şeklini gösterir tescili,lisans verilen mal ve hizmetlerin kapsamı, markanın kullanılabileceği coğrafi bölge veya lisans alanın üreteceği mallar veya temin edeceği hizmetlerin  kalitesi gibi hususlarda dermeyan edilebilir.Ünal TEKİNALP,Türk Hukukunun Avrupa Birliğine Uyumu,İstanbul,2001, s.717-718 (Nakleden ÖZEL,53,d.not.153) 
[185] Eğer irade beyanından iradenin ne olduğu her hangi bir yoruma ihtiyaç göstermeksizin  doğrudan doğruya beyanın kendisinden anlaşılabiliyorsa , açık irade beyanından; yorum yolu ile anlaşılabiliyorsa örtülü irade beyanından bahsedilir.Hukukta susmak kural olarak kabul anlamına gelmez.Fakat,somut olayın özelliklerine göre muhataptan kabul için bir beyanda bulunması  beklenmiyorsa o takdirde susmak, yani uygun süre içerisinde icabı reddetmemek kabul anlamına gelir.İrade mevcut olmakla birlikte beyan arzusu olmadan yapılan bazı davranışlar irade beyanı gibi hüküm doğururlar.Bunlara irade faaliyeti ya da etkinliği denir.Taraflar sözleşmenin gerek esaslı noktaları gerekse ikinci derecedeki noktaları üzerinde uyuşmuş olmalıdırlar.İkinci derecedeki noktalarda anlaşmazlık dahi sözleşmenin kurulması açısından engel teşkil eder, ancak bazen taraflar ikinci derece noktalar üzerinde hiç durmayabilirler.Bu takdirde tarafların sözleşmenin esaslı noktaları üzerinde uyuşmuş olmaları sözleşmenin kurulması için yeterlidir.(BK.m.2/I) İkinci derece noktalar hakkında kanundaki yedek hukuk kaideleri uygulanır.Yoksa,boşluk, işin mahiyetine  ve iş hayatındaki uygulamalara göre hakim tarafından doldurulur. Taraflar ikinci derece noktalar üzerinde  durmuşlar,fakat bunların çözümünü sonraya bırakmışlarsa , karine olarak sözleşme kurulmuş sayılır,ancak artık ikinci derece noktalar hakkında yedek hukuk kaideleri uygulanmaz, hakim doğrudan işin mahiyetine bakarak karar verir (BK.m.2/II)Taraflar arasında uyuşmanın gerçekleşip gerçekleşmediği belirlenirken tarafların yanlışlıkla veya kasden asıl maksatlarını gizlemek için kullandıkları tabirlere bakılmaz, onların ortak ve gerçek maksatları tespit edilir.(BK.m.18/I) Tarafların gerçek maksadı belirlenemiyorsa, tarafların beyanları güven  nazariyesi çerçevesinde yorumlanır.Yani karşı tarafın , kendisinin bildiği veya bilmesi gereken unsurları değerlendirerek dürüstlük kuralı çerçevesinde irade beyanından çıkaracağı anlam esas alınır.NOMER,14-16
[186] Sözleşmenin kurulması hakkında  Bkz.: AKINTÜRK,23 vd.,NOMER,14 vd,AKİPEK / KÜÇÜKGÜNGÖR,13 vd,ÖZSUNAY,39 vd.,TEKİNAY/AKMAN/BURCUOĞLU/ALTOP, 80 vd.ÖZDEMİR,66 vd.,GRASSINGER,83,SÖZER,42 vd.
[187] ÖZEL,53-54
[188] GRASSINGER,83

(NOT: BU HUKUKSAL MAKALENİN ( YÜKSEK LİSANS BİTİRME PROJESİ) 2005 YILINDA YAZILDIĞINI-VE O TARİHTEN BU GÜNE GÜNCELLEMESİNİN YAPILMADIĞINI-BİLEREK OKUYUNUZ VE DEĞERLENDİRİNİZ.Av.İhsan BERKHAN.25.01.2011)
DEVAMI VAR...

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder